شەرێ سار زاراڤەکە ب ڕووبەڕووبونە سیاسی ، ئایدۆلۆژی ، سەربازی هندەکجارە نەراستەوخۆ کو ل پشتی شەرێ جیهانیێ دووێ ل ماوێ ساڵا 1945-1954 دا ڕوویدای ، پارتێن وێ دوو زلهێزێن مەزنن ل جیهانێ دا، ئەوژی ویلایەتێن یەکگرتوویێن ئەمریکا - ئێکەتیە سۆڤیەت و هەڤپەیمانێن وێ. ئێک ژ دەرکەفتنێن ڤی شەری دابەشبوونە جیهانێ یە بۆ دوو ئۆردۆگا (معسکر)ە ئەوژی کۆمۆنیست (شیوعی) ب سەرۆکایەتیە ئێکەتیە سۆڤیێت و رووسیایە نهۆ و لیبراڵی ب سەرۆکایەتیە ویلایەتێن یەکگرتووێن ئەمریکا ب ڤی شێوەی دشێین بێژین کو دەستەواژێ شەڕێ سار ئانکو ململانێیەکە کو هیچ ژڤان لایەنێن شەڕکەر ب فەرمی شەڕ لسەرلایەنێ بەرامبەر ڕانەگەهاند و هەرئێک ژ دوو لایەنان سەرکردایەتیە شەڕەێن خۆ کرییە ژ لایەکی دیڤە ب کارهێنانە میدیا و هونەر و ئامرازێن وان یێت نهێنی وەک بریکارێ نهێنی و سیخوڕ. شەرێ سار نە بتنێ ململانێیەک بوو دناڤبەرە دوو وەلاتان دە ، بەلکو ڕووبەڕووبونە دوو دیتنێن جیاوازێن جیهانێ بوو کو ل بوارێن جیاوازێن سیاسی و ئابوری و جڤاکی رەنگڤەدان هەبوو . کاریگەری یا وێ بۆ هەر گۆشەیەکە جیهانێ درێژبوویە کو کاریگەری لسەر هەڤپەیمانێن سیاسی و هەتا گەشەکرنا تەکنەلۆجیایێ و کەلتووری کو قۆناغەکە پری گرژی و تەحەددا بوو. و شێوەک دا تایبەتمەندیێن سیستەمێ ناڤدەولەتی یێ ئەڤرۆ.
پێناسە شەرێ سار :ـ
قۆناغە شەرێ سار ب ئێک ژ قۆناغێن چارەنووسی یێن مێژوویا هەڤچەرخ دهێتە دانان ، چونکی یێ د ناڤبەرە دوماهیە شەرێ جیهانی یێ ئێکێ 1945 و دوماهیا سەدێ بیستێ ب نێزیکی درێژدبیت ب تایبەتی کەفتنا ئێکەتیا سۆڤیێت ل سالا 1991 . شەرێ سار ئاماژەیە بۆ ململانێیە سیاسی و ئایدۆلۆژی دناڤبەرە هەردوو ئۆردۆگایێن (معسکرێن) رۆژهەلاتی و رۆژئاڤای . د ڤی دەمی دە گەلەک ژ وەلاتان کاریگەریە ململانێ و ناکۆکیی لسەر بوون کو ژ ئەگەرێ ڤان سەرهلدان. دڤی ماوەی دە چەندین روویدانێن سەرەکی سەرهلدان وەک قەیرانە مووشەکێن کوبا ل سەلا 1962 ، و روویدانێن مەزن وەک شەرێ کوریا و شەرێ ڤیتنام ، ئەڤ ململانێ یە نوینەراتیە بەرەیێن پێشبرکیێ دناڤبەرە سیستەمێ سەرمەیەداری (راسمالی) و کۆمینیستان (شیوعی ) دکر. وەک وێ چەندێ هەر لایەنەکی هەوڵە سەلماندنە هێز و کاریگەریێن خۆ لسەر ئاستێ ناڤدەوڵەتی ددا. هەر چەندە شەڕەکی ڕاستەوخۆ ل ناڤبەرە ئەڤان دوو زلهێزان دە ڕوو نەدا، بەلێ شەڕێ سار ب کۆمەڵەکە ململانێیێن ب وەکالەت یە تایبەتمەند بوو، کو کاریگەریەکە کوور لسەر سیاسەتە گەلەک ژ وڵاتێن ئەوی سەردەمی هەبوو. پێناسە شەرێ سار بتنێ د ململانێیە دناڤبەرە زلهێزان دە تێدپەریت و کاریگەریان لسەر هەڤسەنگیا جیهانێ بکەت. ل وی دەمێ بەشداری کری ل سەرهلدانە رێکخراوە پەیمانە باکورێ ئەتڵەسی (ناتۆ) و پەیمانە وارسۆ وەک هەڤپەیمانە سەربازی بۆ پشتەڤانیکرنە ئایدۆلۆژیا رکابەریێ و هەروەسا کۆمەلایەتی و کەلتووری کو بویە ئەگەرێ دروستبوونا جیهانێ ، ئەڤی شەری کاریگەریەکە زۆر لسەر بوارێن ئابووری ژی هەبوو ئەوا ئەم ئەڤرۆ دزانین ڤێجە تێگەهشتن ل ڤێ قۆناغێ بۆ لێکدانە ڕوودانێن نهۆ یێن جیهانێ پێدڤیە.
تێگەهـ و قۆناغێن شەرێ سار :-
ئێکەم کەس کو تێگەهێ شەرێ سار بکارهینای ( بێرنارد بارۆچ ) بو ، راوێژکارێ سەرۆکێ ئەمریکیا بوو ل سالا 1947، د گفتوگۆیێن خۆدە ل کۆنگرێسەکێ دە ئاماژە ب سروشتێ رووبەرووبونە ناڤبەرە هەردوو وەلاتان دە د بەرەیێ سیاسی ، ئابووری و میدیای کر ، و گۆتارە ستالینی سەرۆکێ سۆڤیەت ل شوباتە 1946دا کو تێدە تەکەزی لسەر حەتمێ ململانێ ل گەل زلهێزێن سەرمەیەدار کر و هیڤی ژ گەلێ سۆڤیەت کر کو هشیار بن و خۆ نەرازی کەن چونکە دوماهی هاتنە شەری ب رامانە مللەتی نینە لدیڤ بەیاننامێن وی ، ململانێ دناڤبەرە هەردوو لایە دەستپێکر و ژ لایێ ویلایەتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا ب بەیاننامەکێ هاتە پێشوازیکرن و سیاسەتە خۆگرتنە سەرۆکێ ئەمریکیا ترومان دەستپێکر و ململانە یە بەردەوام بوو هەتا سالا 1991 و ئێکەتیا سۆڤیەت ب دوماهیک هات.
د بەحسکرنە تەوەرێ شەرێ ساردە بەحسێ وان قۆناغە کەین ئەوێ شەرێ سار تێدە بۆری :ـ
- قۆناغە رووبەرووبونێ 1947 – 1953
- قۆناغە پێکڤەژیانە ئاشتیانە 1956 – 1969
- قۆناغە ئاشتیاوی(الوفاق) 1969 – 1976
- قۆناغە پاشکەتنە الوفاقێ 1976 – 1985
- قۆناغە بدوماهیک هاتنە شەری 1985 – 1991 .
ئێک / قۆناغە رووبەرووبونێ 1947 – 1953 :-
سالێن دەستپێکێ یێن پشتی بدوماهیک هاتنە شەرێ جیهانیێ یێ دووێ پڕ بوو ژ ناکۆکی و گرژی و ململانێیە توند ئەو قۆناغە مەترسیدارترین سال بوون د مێژوویە ململانێیە دناڤبەرە رۆژهەلات و رۆژئاڤە ، ژبەر وێ یەکێ کو شەرێ سار تێدە ژدایک بوو و کرە راستیەکە روون د پەیوەندیێن ناڤدەوڵەتی یێ هەڤچەرخ دە ، دەستپێکە ململانێیان ل ئوروپا بوو و وێدەر دوکترینی ترۆمان و پاشان پلانە مارشالی و ململانە د روون و چڕ بوون بۆ دابەشکرنە کیشوەرێ ئوروپا و ڤێجا المانیا دابەش بوو بسەر کۆمارە دیموکراسیە المانیا ئەوا سۆڤیەتیا پالپشتی دکر و رۆژئاڤە ئامەدە نەبوو دانپێدانێ بکەت و کۆمارە فیدرالیە المانیە ژی ئەوا ئێکەتیا سۆڤیەت ئامادەنەبووی دانپێدانێ پێ بکەت و رووبرووبونە ئالۆزیێن ناڤخۆیی یێن تورکیا ، و شەرێ ناڤخۆی ل یۆنان لسەر بنەمایێ پالپشتیا کۆمنیستیان و کۆدەتایە کۆمینیستان ل چێکۆسلۆڤاکیا پاشی سەرهلدانە رژێمەکە سەربازی دێ بینین کو پێدڤی ب دامزراندنە رێکخراوە پەیمانە باکورێ ئەتلەسی بوو ل سالا 1949 و پەیمانە وارشۆ ل سالا 1955. هەر زووی درێژکرنا ململانێیان هەبوو لگەل بەرفرەهبوونە ئەوروپا ل ئاسیا وەک سەرکەفتنا شۆرەشە شۆرەشە کۆمۆنیست ل چینێ و شەرێ کوریا پێدڤی ب بلاڤبوونە کۆمۆنیزم بوو ل ڤیتنام ، سەنگافۆرە ، مالیزیا و تایلەند ، ئەڤێ ژی وەکر ویلایەتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا هەولبدەت پەیمانە باشورێ رۆژهەلاتێ ئاسیا ل سالا 1955 دابمەزرینت.
دوو / قۆناغە پێکڤەژیانە ئاشتیانە 1956 – 1969
ئەڤ قۆناغە ب چڕترین سالێن شەرێ سار دهێتە تایبەتمەند کرن ، ب تایبەتی ل دوماهیا پێنجیان و دەستپێکە شێستان ، ب وێ چەندێ ب قۆناغەکە ئینتقالی د پێشبرکیا گەشەکرنە ململانێیا رۆژهەڵات و رۆژئاڤە دهێتە دانان، وەک وێ چەندێ شایەتحال بوو لەرزینە پەیوەندیێن دناڤبەرە هەردوو لایان ل دەمێن رووبەرووبونە گەرم دە کو دبیتن هاتبە گهۆرین بۆ شەرێ ئەتۆمی، وەک وێ ئەوا ل قەیرانە مووشەکێن کوبا ل سالا 1962 رویدای. پەیوەندیێن سۆڤیەت و ئەمریکا ل دەستپێکە ڤێ قۆناغێ دە ب تەیبەتی ل ناڤەراستە سالا 1958 دا وێنەکی تاڕادەکی ئارامی ب خۆڤە دیت ، نیشانێن هەڤکاریا بازرگانی دەرکەفتن پشتی وێ چەندێ هەردوو لایان هەست ب هندێ کر کو هەردوو وەلات خودان هێزەکە مەزنە ئابوورینە و لێکتێگەهشتن د نامێن ئالوگۆریێ دناڤبەرە سەرۆکوەزیرێ سۆڤیەتدا خۆشچۆڤ هەبووە و ئایزنهاوەر سەرۆکێ ئەمریکا.
سێ / قۆناغە ئاشتیاوی ( الوفاق) 1969 – 1976
ئەڤێ قۆناغێ دەستپێکر دەمێ ریچارد نیکسۆن پۆستێ سەرۆکایەتیە ویلایەتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا وەرگرتی و هێنری کیسینجەر راوێژکارێ ئاسایشێ نیشتیمانی بوو، ئاشتەوای (الوفاق) وەک ستراتیژیەکە ئاشتیێ ب ئامانجە دروستکرنە بەرژەوەندیەکە نووی ل هەڤکاریێ ، کێمکرنە گرژیێن دناڤبەرە ئەڤان دوو مەزنان ، دروستکرنە ژینگەهەکە ناڤدەولەتی کو بشێن چارەسەری و تێپەراندنە ناکۆکیان ژ دۆخێ پێشبرکیێ ڤەگوهێزنە دۆخێ هەڤکاریێ و دروستکرنا جۆرەکی پەیوەندیێن ئەرێنی بۆ برێڤەبرنا کاروبارێن ناڤدەولەتی.
کۆمەلەکە هۆکارە هەبوون کو هەڤالینیا ناڤدەولەتی ل ناڤبەرە هەردوو جەمسەراندە دلڤاند وەک :-
- مرنە سەرۆکێ ئێکەتیە سۆڤیێت (ستالین).
- زێدەبوونە بڕێ چەکێ ئەتۆمی و زێدەبوونە ئەگەرێ دەرکەفتنە شەرەکێ ئەتۆمی.
- زێدەبوونە خەرجیێن پێشبرکیا چەکێ ئەتۆمی و لەشکەران .
- سۆڤیێت پێدڤی ب تەکنەلۆجیا رۆژئاڤە هەبوو بۆ تەمامکرنە و پاراستنە گەشەکرنێ.
- بێدەنگیا سیاسەتە راگرتنێ بەرامبەر ئێکەتیە سۆڤیێت ژ لایێ ویلایەتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا.
- دەرکەفتنە چینێ وەک زلهێزەکە کاریگەر و ئەڤە دگەل روودانە نێزیکبوونە چینێ و ئەمریکیا و خواستە سۆڤیەتێ بۆ کێمکرن و سنوردارکرنە ئەنجامێ ڤێ لێکنێزیکبوونێ.
چار / قۆناغە پاشکەتنە الوفاقێ 1976 – 1985
ل هەڤهاتنێ پڕ درێژ نەکر، ژبەرکو رۆژهەلات و رۆژئاڤە زوو ڤەگەریانە شەرێ سار بەری دوماهیا سالێن هەفتیا و هندەکە دگۆتێ شەرێ سار یێ دوویێ ، ئەڤە ب ئاوایەکێ خوازەی بو ئەگەرێ دوژمنکاریە کەڤنەشۆپی یا کو د ناڤبەرە هەردوو پارتان دە ژ بۆ دەمەکێ درێژ هەبوو و دوی دەمی دە بەردەوام بوو ژ بەرکو ناکۆکیێن ئایدۆلۆژی و لەشکەری ل پێشیێ هاتنە دانان ، ئەڤە ژی یە هاریکار بو بۆ کوورکرنە ئەڤێ رەوتێ بەرەڤ گەشەکرنە گرژیان ل گەل سەرهلدانە حکومەتێن رۆژئاڤە ـ یەمەنی. دوژمناتیە ئێکەتیە سۆڤیەت ل بریتانیایێ ، پارتە پارێزگاران سەرکەفتن بدەستڤەئینە و مارگیت تاچەر پۆستێ سەرۆکایەتیە حکومەتە بریتانیا بدەستڤەئینە ، ل ئەلمانیە ئەو پارتە بریتانی کو سیاسەتەکە ڤەکری بەرامبەر رۆژهەلات گرتەبەر و شکەست ، فەرەنسا ب سەرۆکایەتیە فرانسوا میتران ل معسکرێ رۆژئاڤە و ناتۆیێ نێزیکببو و ل یابان دەرکەفتنا کەسایەتیە سەرۆک وەزیرێ یابانی (یاسۆ هیرۆثاکۆسۆنی) ئەوێ کو هەمی دەرکەفتنێن نێزیکبوون ل ئێکەتیە سۆڤیێت هەلوەشاند و ب تەمامی لاینگریە ویلایەتێن ئێکگرتی کر و ئەڤان هەمی حکومەتان سیاسە دژی سۆڤیەت بکارئینە و ستراتیژیە دژی وەفاقێ پەیڕەو کر ، ئەڤەژی ئاماژەیە بۆ تێکچوونە پەیوەندیێن دناڤبەرە رۆژهەڵات و رۆژئاڤە و دەستپێکرنە قۆناغەکە نوی یا شەرێ سار.
پێنج / قۆناغە بدوماهیک هاتنە شەرێ سار 1985 – 1991
جیهان د وی سەردەمی دە دیارنەبو کو شەرێ سار بەرڤ دوماهیێ دچیت ، چونکە فاکتەرێن گەشەکرن و کاریگەریێن ململانێ یان دابەزین و لێکنێزیکبوونە ئەوان دوو لایەنان تایبەتمەندیەک بوون کو هەڤالێ شەرێ سار بوون ب درێژاهیا ماوێ ئاگرکەفتنێ و زنجیرەکە کۆنفرانسێن جڤینە دەستپێکر ب تایبەتی پشتی چۆنا یوری ئەندرێڤ سەرۆکێ سۆڤیەت و هاتنە گۆرباچۆڤ بۆ دەستهەلاتێ وەک کۆنفرانسە جنێڤ ل سالا 1985 و جڤینە واشنتۆن ل سالا 1987 ، و ڤەژاندنە سیاسەتە وەفاقێ ژ لایێ ( گۆر باچۆڤ ) و چارەسەرکرنە کێشەیێن جیهانی یێن بەرچاڤ و راوەستاندنە جێگیرکرنە مووشەکێن ئەتۆمی و کونترۆلکرنا چەکی و ڤەکێشانە سۆڤیەتێ ژ ئەفغانستانێ و راوستاندنە شەرێ عێراق و ئیرانێ و کەفتنا ئێکەتیە سۆڤیێت ببو ئەگەرێ بدوماهیک هاتنە شەرێ سار.
ئەگەرێن سەرەکی یێن شەرێ سار :-
چەندین هۆکار هەبوون کو بووینە ئەگەرێ دروستبوونە شەرێ سار دناڤبەرە ئێکەتیە سۆڤیێت و ویلایەتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا ، گرنگترین ژ وان :-
1) دژایەتیە ئایدۆلۆژی :-
نەتەبای یا ئایدۆلۆژی دناڤبەرە ئێکەتیە سۆڤیێت و ویلایەتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا ئێکە ژ توخمێن گرنگێن ناکۆکیێ دناڤبەرە هەردوو لایەنە دە ، ئەڤ جیاوازیە ئایدۆلۆژی ڤەدگەریتەڤە بۆ سەرهلدانە شۆرەشە بەلشەفییان ل سالا 1917 ، ب وێ چەندێ ئەڤ شۆرەشە ب ئێک ژ گرنگترین روودانێن سەدێ بیستێ دهێتە دانان و ئەڤ شۆرەشە وزەکە زۆر لێکەفتیە و ململانێیە سیاسی و شارستانی ل پشت خۆ هێلا کو ل گەل سەرهلدانە ئێکەتیە سۆڤیێت وەک ئێکەم دەولەتە کرێکاری د مێژووێدا هیڤیخوازە بنیاتنانە جهگۆرەکێ شارستانییەتە سۆسیالیستی بو شارستانییەتە سەرمایەداری کو زاڵ بویە بسەر جیهانێ دە. ل ڤێ قۆناغێ دابەشبوونە دناڤبەرە رۆژهەلات و رۆژئاڤا ژ ئەگەرێ هەبوونا دژایەتیە بنەرەتی د بەرژەوەندیێن ستراتیژی و ئایدۆلۆژی یێن دناڤبەرە وەلاتێن سەرمایەدار و وەلاتێن سۆسیالیستدا سەرهلدایە و ئەو چەندە کو ئەو دوو پارتە نوینەراتیە ئایدۆلۆژیا جیاواز دکەن و لسەر بنەمایێ پێشهاتێن ئابووری و بەرەڤ پێشبرنە هەموو دامەزراوە وبالادەستی ل جیهانێدا.
دوو / ململانێیە بەرژەوەندیان :-
دژایەتی و جیاوازی دناڤبەرە ئەوان هەردوو معسکرە تەنها جیاوازی دژیایەتیەکە ئایدۆلۆژی نەبوو ، بەلکو دژایەتی و ململانێ بوو لسەر بەرژەوەندیێن سیاسی و ستراتیژی و ژیانی، کو ئەڤە هەمی بوویە ئەگەرێ کوربوونە دابەشبوونە جیهانێ بۆ دوو معسکرێن ئایدۆلۆژی یێن شەرکەر ، وەک چەوا کو هەر ئەڤ بەرژەوەندیێن ناکۆکی بوون کو بەشداربوون دهێزکرنە دابەشبوونە جیهانێ بسەر رۆژهەلات و رۆژئاڤا. ئەڤ دابەشبوونە دەرئەنجامێ راستەوخۆ یێ دەرئەنجامێن جەنگێ جیهانی یێ دووێ ژی یە ، ب وێ چەندێ دابەشکرنە جیهانە هەڤچەرخ بسەر ئەڤان دوو جەمسەران دە بوویە حەتمییەکە مێژووی و سیاسی کو ل کۆمبوونە یاڵتا-پۆتسدام دە هاتبوو ئاماژەپێکرن، کو ئامانجە وێ رێکخستنە هەلومەرجی سیاسی و جوگرافی بوو ل ئوروپا ل قۆناغە پشتی شەرێ جیهانی یێ دووێ و هەروەسا بۆ سەرکەفتنێ هاوسەنگیەکە ناڤدەولەتی یا نووی کو ل گەل شیان و حەزە هەردوو ویلایەتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا و ئێکەتیە سۆڤیێت بگونجیت.
سێ / تێنەگەهشتن و گومان دناڤبەرە هەردوو جەمسەران دە :-
سالێن ئێکێ یێن پشتی شەرێ جیهانی یێ دووێ پڕ بوون ژ ناکۆکی و گرژی و ململانێە ناڤدەولەتی و ئەڤە مەترسیدارترین سالێن قۆناغێن ململانێیە هەردوو جەمسەران بوو و ئەڤ هەردوو جەمسەرە بوون شەرێ سار د پەیوەندیێن ناڤدەوڵەتی یێن هەڤچەرخ ئینا هەبوونێ و ئوروپا ببو گۆرەپانە ناڤەندی یا ڤێ ململانێ ، ب وێ چەندێ ململانە و ناکۆکی ل سالێن دەستپێکێ دە دیاردەیەکە ئوروپی بو نەک واقعەکی جیهانی بو ل ناڤ ئەڤان پرسان دە پرسا المانیا ، پرسا بەرلین ، پرسا سنوورێن جوگرافی ، دابەشکرنا ئوروپا بسەر باندۆران و پرسا کێمکرنا هێزان ل ئوروپا گرنگترین پرسێن دناڤبەرە زلهێزانن ، چونکە پەیوەندیەکە هاوبەش دناڤبەرە ویلایەتێن ئێکگرتیێن ئەمریکا و ئێکەتیە سۆڤیێت نەبوو لسەر ڤان پرسان ، ئەڤە تێنەگەهشتن و گومان بوو ژ نیەتە وان و نەبوونە باوەری و حەزە رووبرووبونێ و پێشبرکیێ ئەڤ ژی بوویە ئەگەرێ وێ چەندێ کو سیاسەتان بگرنە بەر و ل بەرامبەر دە بۆشای و دوژمناتی دناڤبەرە ئەڤان دوو جەمسەران کوورتر کر.
گرنگترین روودانێن لدەمێ شەرێ سار :-
1) دەستپێکا شەرێ سار 1947 – 1949 :-
بەلاڤکرنا دەستوورنامە ترومان بۆ راگرتنە بەلاڤبوونە شیوعیەتێ ، دەستبسەرکرنە بەرلین و سەرکەفتنە گەشەکرنە ئاسمانێ ئەمریکی بۆ گەهاندنە پێدڤیان ، دامەزراندنە هەڤپەیمانە ناتۆNATO ل 1949 وەک هەڤپەیمانە سەربازی باکور ، تەقینە ئێکەم مووشەکە نەوەوی ژ لایێ ئێکەتیە سۆڤیێت .
2) تووندبوونە سەربازی و سیاسی 1950 – 1962
جەنگێ کوریا دناڤبەرە باکوورێ کۆماری و باشوورێ پەیوەندیدار ب رۆژئاڤە کو ب ئاشتیێ تەمام بوو، دامەزراندنە هەڤپەیمانە وارسۆ وەک هەڤپەیمانە سەربازی بۆ وەلاتێن کۆماری ، دروستکرنا دیوارێ بەرلین 1961 ژلایێ ئێکەتیە سۆڤیێت لسەر بنەمایێ دابەشکرنە ئەلمانیە رۆژهەلات و ئەلمانیا یە رۆژئاڤە بۆ نەهێلانە چۆن ژ رۆژهەلات بۆ رۆژاڤای و فشارە ئێکەتیە سۆڤیێت لسەر رەخێ رۆژئاڤای.
3) ماوێ تووندبوونێ و سەڕەرایەتی 1970 – 1979
ئیمزاکرنە پەیمانە SALT 1 بۆ کێمکرنە چەکێن ئەتۆمی دناڤبەرە هەردوو جەمسەران دە ، هێرشکرنە ئێکەتیە سۆڤیێت بۆ سەر ئەفغانستان کو ئەمریکیا پشتگیریا گرۆپێن جەنگاوەری یێن ئەفغانی دکر ، شۆرەشە ئیرانێ و کەفتنا شاهی.
4) دوماهیا شەرێ سار 1980 – 1991
رێگانی دەستپێشخەرە بەرگریە ستراتیژی ″ شەرێ ستێران ″ راگەهاند ئەڤێ ژی فشارێن ئابووری لسەر ئێکەتیە سۆڤیێت بلند کر ، شکاندنە دیوارێ بەرلین ل سالا 1989 کو ببو ئەگەر هەلوەشاندنە رژێمێن کۆمینیست ل ئوروپایە رۆژهەلات ، نەمانە ئێکەتیە سۆڤیێت و بدوماهی هاتنە شەرێ سار ل سالا 1991.
دوماهیک :-
ل دوماهیێ ، شەرێ سار نوینەراتیە قۆناغەکە دیاریکریە مێژوویا مۆدێرن دکر کو تێدە گرژیێن دناڤبەرە زلهێزان نەزمەکی جیهانی یێ پر ژ تەحەددا و ململانێیە نە ڕاستەوخۆ ل قالب دە. هەر چەندە ئەڤ سەردەمە ب هەلوەشاندنە ئێکەتیە سۆڤیێت ب دوماهیک هات ، بەلێ کاریگەریێن وێ ل سیاسەتە ناڤدەولەتی یا هەڤچەرخ دە دیارە ، شەرێ سار دێ وەک وانیەکە گرنگ مینت سەبارەت ب کاریگەریە ململانێ یا ئایدلۆژیەکان لسەر جیهانێ.
نڤیسین: رێناس زێدۆ
ژێدەر:-
- روبرت جيه ماكمان ، الحرب الباردة ، 2014 https://mahwapedia.com/coldwar
- زينب طالب بلاسم ، بحث مقدم (الحرب الباردة) ، 2017