سەرچاوە و پێکهاتەیا قەهوێ:
سەرچاوەیێ قەهوێ ژ فاسولیا رووەکێ قەهوەیە کو د بنچینەدا ل ناوچەیێن گەرمێن ئەفریقیایە. زۆرترین جۆرێن وێ کو دهێنە چاندن بریتینە ژ Coffea arabica و Coffea canephora (robusta). چاندنا قەهوێ د جیهانێدا یا بەلاڤبووی و بەرازیل و ڤێتنام و کۆڵۆمبیا مەزنترین بەرهەمهێنەرێن قەهوێنە.
قەهوە یا دەولەمەندە ب پێکهاتەیێن چالاک ژ لایێ بایولۆجیڤە، ژوانان کافاین، دژە ئۆکسێنەرێن وەک ترشێ کلۆرۆجینیک، دیتەرپین، و ڤیتامین و کانزایێن جۆراوجۆر. ئەڤ پێکهاتە بەژدارن د پرۆفایلکرنا تاما ئاڵۆزا قەهوێ و کاریگەریێن وێ یێن تەندروستی.
کاریگەریێن ئەرێنی یێن قەهوێ لسەر تەندروستیێ:
1. تەندروستیا مێشکی:
ڤەخوارنا بەردەوام یا قەهوێ پەیوەندی ب کێمبوونا مەترسیا تووشبوون ب نەخۆشییێن ئەلزەهایمەر و پارکینسۆنڤە هەیە. کافاین هۆشیاریێ باشتر دکەت و دبیت ب ڕێکا تایبەتمەندییا دژە ئۆکسێنەران دەماران بپارێزیت.
2. تەندروستیا دڵ و زڤروکا خوینێ:
ڤەخوارنا قەهوێ ب شێوەیەکێ مامناوەند (3-4 کوپ/ڕۆژ) دبیت مەترسیا تووشبوون ب نەخۆشییێن دڵ و جەڵتەیا مێشکی کێم بکەت. دژە ئۆکسێنەرێن دناڤ قەهوێدا بەژدارن د باشترکرنا تەندروستیا لوولێن خوینێدا.
3. تەندروستیا جگەری:
ڤەکولین دیاردکەن کو قەهوێ کاریگەریا پاراستنێ هەیە دژی نەخۆشییێن جگەری وەک سیرۆزیس و شێرپەنجا جگەری.
4. تەندروستیا میتابۆلیکی:
قەهوێ پەیوەندی ب کێمبوونا مەترسیا تووشبوون ب نەخۆشیا شەکرا جۆرێ دووێڤە هەیە، دبیت ب هوکارێ ڕۆلێ وێ د باشترکرنا هەستیاریا ئەنسۆلیندا بیت.
5. چالاکیێن فیزیایی یێن جەستەیی:
کافاین بەرگەگرتن و شیانێن جەستەیی بەرز دکەت ب کۆمکرنا ترشە چەوریان د شانەیێن چەوریدا و باشترکرنا میتابۆلیزما وزێ ل دەمێ وەرزشکرنێدا.
کاریگەریێن نەرێنی یێن قەهوێ لسەر تەندروستیێ:
1. خەو و نیگەرانی:
زۆر ڤەخوارنا کافاینی دشێت شێوازێ خەوێ تێکبدەت و نیگەرانی و بێ هێزیێ زێدەبکەت، بتایبەتی د کەسێن هەستیاردا.
٢- دووگیانی:
ڤەخوارنا قەهوێ زێدەتر ژ یا پێدڤی ل دەمێ دووگیانیێدا پەیوەندی ب کێمبوونا کێشا زاروکی و ژبەرچوون و زاروکبوونا پێشوەختڤە هەیە. بگشتی ئامۆژگاری ل ژنێن دووگیان دهێتە کرن کو ڤەخوارنا قەهوێ سنووردار بکەن بۆ 1-2 کوپ/ڕۆژ.
3. کێشەیێن کۆئەندامێ هەرسێ:
زۆر ڤەخوارنا قەهوێ دبیتە هوکارێ هەودان یان تێکچوونا ناڤپۆشێ گەدەی و دبیتە هوکارێ ڤەگەریانا ترشێ گەدەی بۆ سەری د هندەك کەساندا.
4. ئالوودەبوون و پاشکویەتی:
ڤەخوارنا پێڕاهاتی یا قەهوێ دبیتە هوکارێ راهاتنێ ب کافاینی و نیشانێن زێدەبوونا بەرگەگرتنێ.
تێگەهشتنا ئاماران:
مفا: ڤەکولین ئاماژە ب وێ دکەن کو 3-4 کوپێن قەهوێ د ڕۆژەکێدا پەیوەندی ب مەزنترین مفایێن تەندروستیڤە هەیە، ئەڤەژی مەترسیا تووشبوونێ ب زۆر ژ نەخۆشییێن درێژخایەن ب ڕێژەیا 10-20% کێمدکەت.
زیان: ڤەخوارنا زێدەتر ژ 6 کوپان د ڕۆژەکێدا مەترسیەکا کاریگەر یا نەرێنیێن قەهوێ وەک کێمخەوی، نیگەرانی و ئاریشێن هەرسێ زێدە دکەت، کو نێزیکی 5-10% دەرئەنجامێن تەندروستیا نەرێنی پەیوەندی ب قەهوێڤە هەیە.
دەرئەنجام:
قەهوە ڤەخوارنەکا ئاڵۆزە و هەم مفا هەیە و هەم مەترسی ژی هەیە. دەمێ قەهوە ب ڕێژەیەکا مامناوەند بهێتە ڤەخوارن (ڕۆژانە 3-4 کوپ)، بگشتی قەهوە مفابەخشە، تە ژ چەندین نەخۆشیێن درێژخایەن دپارێزیت. بەلێ زێدەڕۆیی د ڤەخوارنا وێدا دشێت ببیتە هوکارێ ئاریشەیێن تەندروستی، بتایبەتی بۆ کەسێن هەستیار یان ژنێن دووگیان.
بۆ ئەوێن ئارەزوو هەی مفایێن وێ بدەستخۆڤە بینن د هەمان دەمدا ب کێمترین مەترسی، زۆر گرنگە هەڤسەنگکرنا ڤەخوارنا قەهوێ لسەر بنەمایێ تەندروستیا کەسی و هۆکارێن بۆماوەیی و شێوازێ ژیانێ بەرچاڤ بهێتە وەرگرتن.
نڤیسەر: هێما کامیران