مافێن مروڤی

پێناسا مافێ مروڤی :- 

چ بيرو بووچون‌‌ گشتگیر‌ نينن بو نافدانانا نافەكى ئیکگرتی‌ بو مافێن مروفى , بەلکو  ل ڤيره گەلەک  تێگەهـ هەنە ئاماژی پێ دكەن چونکی‌ هندەك دبيژنی‌ "مافێن سروشتى" يان "مافێن بنەرەتی " يان "ماف و ئەرکێن بنەرەتی" و هندەك  ب ئازادی ڤە گری ددەن و دبيژنی (ماف و ئازادی‌ ) بەلێ بكارئينانا تیگەهێ مافێن مروفى بەربەلاڤترین‌ تێگەهـ دهیته بكارئينان د جيهانا مە يا سەردەم . 

مافێن مروفی نە ێ جیگر  و راوەستياينه به لكو بەردەوام د بارودوخه‌كى بزاف و لڤينى و د پیشكەڤتنێ دايه چونکه يا پێدفیه‌ د گونجای بن بو هەر پێشكەڤتنەکا ميژووی‌ مروف سەنتەر هەمی مافايه و هەبوون و نەبوونا ڤان مافان يا گریدایه ب هەبون و نەبوونا مروڤی ڤە ، مافێن مروڤی گریدانەکا بهيز يا دگەل دەولەتی هەی ، دەولەت‌ بويه رێكا کاری و ئەگەر و ئامرازێ دروست و ريكخەر بو ڤان مافان .

ئەو مافێن كو مروفى هەين بتنێ كو هەبوونا وى مروڤە ئانکو  ( بشر ) و ئەڤ مافه بو مروڤ دهينه دانپيدانكرن دير ژێ كا چ ( ئايينه يان نەتەوە هەیە يان چ بارودوخێ كومەلایەتی يان ئابووری دايه ) ، و ئەڤ مافه د سروشتينه مروفى ييت هەين خو بەرى ببيته ئەندامەك د كومەلگەهەکی دا  ده ستنيشانكرى دا چونكه ئەف مافه بەرى دەولەتێ ييت هەین و هەبوينه و ژ دەولەت بەرز و بلند و بهاتر ….ئەو کومەکا ماف و داخازيێن کو ئەرکە بهێنە دابيکرن بوو هەمی مروڤ يان ب يەکسانی و بێ جيوازی دناڤبەرا واندا . 

- تايبەتمەنديێن مافێن مروڤی چەند خالەکێن گرنگ :-  

1- ( مافێن مروڤی ئانکو مافێن جيهانی نە ) :- 

وەکی ئيكن بو هەمى مروفان چەند د جياواز بن دێ رەگەزی يان زمانى دا هتد… ئەو مافێن يەكسانن و بى جياوازينه و يەكسانى بی جياوازى بنەمايەكێ گشتگیره د ياسايا نيف دەولەتى يا مافين مروڤى . و ئەف بنەمايەين باس لێ كريه د هەمى گريبەستێن سەرەكى يێن مافێن مروڤى و دبيته بابەتێ سەرەکی بو هندەک  گريبەستێن نيف دەولەتى بو مافين مروڤى وەكى گريبەستا نيف دەولەتى بوو نە هيلانا هەمى جورين ژيك جياوازيين رەگەز  پەريسی "عنصرى" و گريبەستا نه هيلانا هەمى جورين ژيك جياوازيين عنصرى دژی ئاڤرەتێ .

2-  ( مافێن مروڤی ناهێنە دەستکاری کرن ) :- 

مافێن مروڤی ساخلەتەکە يێ گرێدايە ب خوياتی ئانکو ( ذاتى ) مروڤی ڤە ناهێنە قکرين و فروتن و ناهێتە دەست ژێ بەردان و تە نازل ژی کرن و نابيت مروڤ ژی بهێتە بێبارکرن خو لبن چ بارودوخ دا بيت  چونکی ئەڤ مافە دگەل مروڤی دبن و ب دەرکەفتنا وی بو ژيانێ نابيت ژی بهيتە ستاندن ب هيچ .

3- ( مافێن مروڤی دێ پەسەندكرينه بو هەمى مروڤان) :- 

ياسايێن نافخوى يێن وەلاتەكى دانپێدانێ پێ نەکەن رامانا وى ئەو نينه كو هاولاتيێن وى وەلاتى دێ بى بەهرن بن ژڤان مافان يان ئەف مافه نين . 

4 - (مافێن مروڤی ناهێنه بەش بەش كرن):- 

مافێن مروفى كومەکا دێ هێنه ژيكڤەكرن و پارچه پارچه كرن و ناهينه كيمكرن و ژێ

راكرن و هەروەسا ناهينه ريزبەندیكرن چونكى هەمى ماف دێ يەكسان  گرنگن و دبيت باشكرنا مافەكى رێکخوشكەرەك بيت بو پێشکەڤتنا مافين دى .

6- ( مافێن مروفى نه د جیگیرن بەلكو بەردەوام دێ لڤينێ دانه مافين مروفى  پێشكەڤتنەكا بەردەوام دا ) :- 

چونكه بهايەكى بەرز و بلنده هەمى هەول ددەن بگەهنێ و باشترین پلێن  شاراستنى بو ڤان مافان دابين بكەن، ژیدەرێن مافێن مروفی ژيدەرێن مافێن مروفى دكومەلگەهى جيهانى دا , نهو ژێدەرێت ياسايينه ئەوێن پەسەندكرى بشێوەيەكێ فەرمى د هەمى "مەزهه ب" و وەلاتاندا , و يا ژ هەميی گرنگتر ته شريعه , عرف "تيتال" زێدەبارى گرنگيا مەزن و شەريعەتى ئيسلامى ل وەلاتيّن موسولمانان .

- ژێدەرێن مافێن مروفى دکومەلگەهیا جيهانى يێ سەردەمی دا ئەڤەنە  :-

1. ژێدەرێن ياسايێن نيف دەولەتى . 
2. ژێدەرێن ياسايا وەلاتی . 
3. ژێدەرێن ئايينی .

مافێن مروڤی يێن کەسی و مافێن مروڤی يێن کومەلی بهايێن ياسايی يێ جارناما جيهانی يا مافێن مروڤی ( جارناما جيهانی يا مافێن مروڤی ل سالا 1948 دەرکەڤتيە ) ، کو ياسايێ جياوازبوون د شروڤەکرنا بهايێ ياسايێ جارنامێ بوويە دوو ئاراستە :- 

ئاراستێ ئێكى :-  جارناما جيهانى يا مافێن مروفى چ بهايێ نە چارى (قوه الزاميه) نينه . لايەنگرێن ڤى ئاراستەى وەسا دەنە دياركرن كو نابيت جارناما جيهانى يا مافێن مروڤى هێزەكا نە چارى هەبيت و ژبەركو جارنامە ريكەڤتنەكا نيف دەولەتيە ژ كومەله يا گشتى ( الجمعيه العامه ) . و دێ بەندێ 22 ژی جارنامێ هاتيە کو جێبەجيكرنا ڤان مافان پێدفيه ب لايەنەکێ سيستەما نافخوى ێن هەر وەلاتەکی و لديف شيانێن وان . 

ئاراستێ دووێ :- جارناما جيهانى يا مافێن مروڤی ل بهايەكێ نەچارى يى هەى لێ دێ هندەك سنوران دا ، لايەنگرێن فى ئاراستەی وەسا د دەنە دياركرن كو جارنامێ دڤێت هندەك ياسا هەبن وەلات پيگيريێ پێ بكەن برێکا ياسايێن نيڤ دەولەتى ( العرف الدولى) ، جارنامه هندەك شروڤەكرنێن فەرمی بخوڤەدگريت كو شروڤا وان مافايه ئەوێن د بەلگەناما نەتەوێن ئێكگرتی هاتين .

- ڕاگەهاندنا روژا جيهانيا مافێ مروڤی :- 

1. هەر کەسەکی مافێ ناسنامێ هەيە . 
2. بو هەر کەسەکێ پێگەهشتی مافێ هەی بو پێک ئينانا هەڤژينێ و دانانا خێزانێ . 
3. هەر کەسەکێ مافێ گوهورينا ئايينێ خو يێ هەی ( تێبينی تەمەن لسەر ١٨ سالێ دا ) .
4. تە مافێ هەی هزروبيرێن خو دەربرينی ب ئازادی . 
5. کەس نەشێت تە زيدان بکەت . 
6. تە مافێ هەی دانپێدانێ بکەی ل هەمی جهان و کەسان بەرامبەری ياسايێ . 
7. ئەم هەمی ديەکسانين بەرامبەری ياسايێ و مە مافێ پاراستنا يەکسانيا ياسايێ يا هەی . 
8. کەسێ ماف نينە تە ئەشکەنجە بدەت . 
9. تە مافێ هەی داخازا هاريکاريێ بکەی ژ ياسايێ دەمێ مافێ تە دهێتە خوارن . 
10. تە مافێ پەنايێ بو وەلاتەکی دی يێ هەی ئەگەر تووشی فشارەکێ دناڤ وەلاتێ خودا بووی .

لێ هەکە سەحکەينێ مافێ مروڤی ( ب مافێ ئاڤرەتان و زاروکان ) ڤە گرێدايە . 

- مافێ ئاڤرەتێ :- ئەو مافن يێت هەمی ئاڤرەت و کچ داخازدکەن دەوروبەرێ جيهانێ ، و بنەرەتيا لڤينا مافێ ئاڤرەتێ دەسپێکر ل سەدێ 19 ، و لڤينا ئاڤرەتێ ل سەدێ 20 ل هندەک وەلاتان ئەو مافێ چاپێت وان د دايناينە بەری ياسايێ ، دانپێدانا گشتی و جڤاکی هەر چەندە ل وەلاتێت ديتر دهێتە پێش گوهـ هاڤێتن ئەڤ مافە . مە هەميا مافێ پێگيريا مافێن مروڤايەتی هەيە و ئەڤە ژی گرێدايە ب مافێ ژيانێ ، هەروەسا مافەکێ رەوا بو هاتە دانان ل ولايەتا ئێکگرتی ل 18 کانوونا ئێکێ ل ديسەمبەر 1979 و دهێتە بجهـئينان ل 3 ئەيلولێ ل سبتەمبەرێ 1981 وەک بريارەکا دەولەتی مافێن ئاڤرەتێ ، و ل شوباتا 2008 ( 185 ) دەولەت پێ پێگير بوون ، هەر چەندە ( 9 ) دەولەت بتنێ پێ پێگير نەبوون وەک :- ئيران ، بالاو ، تونگا …. هتد . 

و گرنگيا مافێ ئاڤرەتێ ئەوە کو دێ شێت ژيت ژيانەکا ئارام و ئازاد و پاراستی ، هەروەسا وێ گەلەک دەليڤێن باش بو دهێنە رێکێ دا و سەرکەفتنێت بلند ب ڤی رێکێ دێ باوەری ب شيانێت خو هەبيت و ب رولێ دەيکينێ و هەڤژينێ و کەسەکا خودان کار شێت ب سەرکەفتيانە ئەنجام ددەت .

مافێن زاروکان :- رێکەفتناما مافێن زاروکان ل سالا 1989 دەرکەڤتيە ، ژ بەندێن وێ ( 28 ، 32 ، 19 ، 13 هتد ...) 

بەندێ 28 :- من مافێ فێرکرنێ هەيە دڤێت دەولەت پيتە ب پەروەردە و خاندن و روناکبيرييا من بدەت ، کێمی دڤێت خاندن ب خورتی و هەر ل قوناغا بنەرەتی بو من دابين بکەت . 

بەندێ 32 :- مافێ من ئەز يێ پاراستی بم ژ وێ کارکرنێ ئەوا گەڤێ ل ساخلەمييێ و ڤێرکرن و وەرارا من دکەت هەکە ئەز کاربکەم ، ئەز دژينگەهەکا ئارام و ساخلەم کاربکەم و کرييەکا دادپەروەرييانە وەربگرم . 

بەندێ 19 :- مافێ منە ئەز يێ پاراستی بم ژ خرابکاريێ و خەمسارييێ و توندوتيژييێ .

بەندێ 13 :- مافێ منە ئەز دەربرينێ ژ بيروبوچوون و هزرێن خو بکەن ب ئاخفتنێ و نڤێسينێ وێنەکێشانێ و زارڤەکرنێ .

نڤيسەر :- ئيمان خالد