ل سالا 1956 توركیا داخوازا ئەندامبوونێ ل کومەلا ئابووریا ئەوروپا دا کر. پروتوكولا سالا 1963 هەردووك لایەن رێكکەفتن كو توركيا وەكو بەربژێر هەلبژارت بو ئەندامبوونێ دناڤ كومەلا ئابووریا ئەوروپا هەڤبەش بێ کو رابگەهینن بەلێ دەرئەنجامێ ئالوزیێن سەربازی ل توركيا جەنگا سار وبهێزبوونا دامەزراوەیا سەربازی ل سەر دەستهەلاتێن گشتی یێن تورکیا. ل سالا 1989 دەرئەنجامێ دوماهيك هاتنا جەنگا سار و گوهورینا هاوکیشه یێن جیهانی ئێدى توركيا هەول ددا خو بگونجينيت دگەل ئەوێ رەوشا هەی لەورا دووباره داخوازا ئەندامبوونێ دكەت ل کومەلا سنورێ بازارێ ئەوروپی یێ هەڤبەش هەروەسا ل (لوتكەيا هيلسنكی) دا سالا 1999 توركيا وەكو بەربژێر هاته هەلبژارتن بو ئەندام بوون ل ئێكەتیا ئەوروپا دا كو مەرج ل سەر توركيا جێبەجێ دبن ئەڤ جار جێبەجێكرنا پێڤەرێن رێككەفتنا کوپنهاگن دەستپێدكەت ئەو قوناغەكا دیتره. بەلێ هەر کو دچیت بەردەوام رەوش دهێته مژیل کرن و تورکیا دناڤبەرا چاڤەرێ بوونێ و نەبوونێ دا دمینیت کو ئەوروپییان دەرگەهێ و پیشوازیا ل تورکیا ڤەدكەن.
ئەو پالدەرێن ستراتیژی یێن وەرگرتنا تورکیا بدەستڤەدهێن:
- بەرفرەهبوونا سنورێن ئیكەتیا ئەوروپا و ئاخا روژهەلاتا ناڤەراست بەشەکێ دئێخیته لسەر سنورێ و هەڤسنور دبیت دگەل مەلبەندێن گرنگێن وزێ ئیران و عیراق ئەڤە دبیته ئەگەر وەکو جێگر تورکیا بهێته دانان بو وزێ ل جهێ رووسيا.
- بەرفرەهبوونا سنورێ ئیكەتیا ئەوروپا ژ رویێ هشكاتیێ و ئاڤێ ڤە ئەڤه دبیته ئەگەر سەنگا ئێكەتیا ئەوروپا پتر بیت بەرامبەر ئەمریكا. ل رویێ سەربازی ڤە توركیا هێزەکا مەزنتر پێشکێشی ئێکەتیا ئەوروپا دکەت، چونکی تورکیا خودان هێزەکا مەزنە دناڤ ناتویێ دا ئەڤه دێ خزمەتێ ب پروژێ خومالیكرنا ئاسایشا ئەوروپا گەهینیت.
- توركيا دێ خزمەتێ ب کومەلگەهێن ئەوروپا گەهینیت ل رویێ ئابووری ڤە چونکی. کومەلگەها تورکی دا رێژا گەنجان زێدەیه ئەڤە هێزا کاری پێشکێشی ئەوروپا دکەت. و تورکیا وەلاتەکێ خودان پیشەسازی و کشتوکالی یە ئەڤه هێزەکا مەزنتر پێشکێشی ئابوورێ ئێکەتیا ئەوروپا دکەت.
ئەو نیشانێن توركیا دیاردكەت بو ئەندامبوونێ:
- نیشانێن سیاسی هەر پاش وەرگرتنا دەستهەلاتی ژلایێ ئاکپارتی ل سالا 2002 ئێدی هەول ددا چەندین چاکسازیان بکەت دناڤ سیستەمێ سیاسی یێ تورکیا دا ب مەرەما دیارکرنا مەرەما توركيا بەرامبەر ئێكەتیا ئەوروپا کو توركيا رازيه ب جێبەجێکرنا پێڤەرێن رێككەفتنا کوپنهاگن، ئەڤە وەکو نیشانێن ئەرێنی دهاتن دیتن بو ئەندامبوونا تورکیا دناڤ ئیكەتیا ئەوروپا دا.
- نیشانێن ئابووری : پاش وەرگرتنا دستهەلاتێ ژلایێ ئاکپارتی ڤه ئابوورێ توركیا ئاراستەیێ خو بەرەف گەشەکرنێ ڤه گوهارت و تورکیا ژ رویێ ئابووری ڤه بهێز دبیت ئەو قەر و لاوازیا بازاری هەتا رادەیەکێ بهێز دهێنه چارەسەر کرن دناڤ توركیا دا.
- نیشانێن رەوشەنبیری: تورکیا هەول ددا کو جیاوازیەکا مەزن نەئێخیته دناڤ کومەلگەها تورکیا و وەلاتێن ئەوروپای دا لەورا هەر گەشتیارەکێ سەرەدانا توركيا كربا جیاوازیەکا هوسا نەدديت دگەل کومەلگەهێن ئەوروپای.
ئه گه رێن نه رازیبوونا ئەوروپا ب ئەندامبوونا تورکیا:
- هوکارێ یاسای: ئەڤ هوکارە ڤەدگەريت بو ئەوان رێكەفتنێن دناف ئێكەتیا ئەوروپا دا پابەند كرينه وەكو ريككەفتنا (1951 و روما 1957 و ماستریخت 1992 و کوپنهاگن 1993) دێ بینن کو هەر چەنده مەرجێ جوگرافیایێ ئێكەتیا ئەوروپا چارەسەرکر کو بەشەکێ تورکیا ئەوروپایه، بەلێ هێشتا بەشەك ل سەر وى بوچوونێ نە کو تورکیا دەرڤەی ئەوروپا یه هەروەسا پاش جێبەجێكرنا سیاسەتا دەرڤە یا تورکیا لسەر بنەمایێ (فراوانخوازی و پاوانخوازیا ئاکپارتی ئیدی بنپێکرنا پێوەرێن ریککەفتنا کوپنهاگن ژيك هاتن وەکو ئاستەنگەکا یاسای لەورا ئەڤە ئێك ل هوكارانه.
- هوكارێن سیاسی: بوچوونەك دناڤ ئەوروپا دا هەیه کو فەرەنسا و ئەلمانیا جەخت ل سەر دكەن ڤەدگەريت بو وێ چەندێ کو تورکیا هێشتا ئاماده نینه هەڤکاریێ وئاشتیێ بو پێڤەرێن ئیكەتیا ئەوروپا بكەت بەلكو هەر جەخت ل سەر سیستەمێ سیاسی سەربازی دکەت و پاوانخوازی و ئیسلاما سیاسی و سەربازیكرنا سیاسەتا دەرڤه ئەڤه دبیته ئەگەر کو هێشتا تورکیا پاقژیا ئارەزوویا خو بو ئەندام بوونێ دیار نەكرییه.
- هوكارێن ئاسایشی: ئەندامبوونا توركيا دناڤ ئێکەتیا ئەوروپا قەیرانێن ئاسایشی بو ئەوروپا زێده تر دكەت، چونكی سنورێن ئێكەتیا ئەوروپا هەڤسنور دبیت دگەل (عیراق و سوریا) دوو وەلاتێن قەیراناوی و (ئیران) کو هەڤالبەندێ رووسیا یە ئەڤه دبیته ئەگەر کێشەیێن ئەمنی دروست بن.
- هوکارێن کێشەیێن سنوری : ئێك ل هوكارێن ديتر ڤەدگەریت بو ململانێن تورکیا دگەل ئەندامێن ئێكەتیا ئەوروپا دەربارەیێ کێشەیا سنوری وەكو ( كێشا سنوريا توركيا و يونان) (کێشه یا سنوریا تورکیا و قوبرس) ئەڤە وەكو ئێك ل هوكارێن دیتر دهیته دانان.
- هوكارێن پوستێن دامەزراوەیان :هندەك بوچوون دناڤ ئەوروپا دا بانگەشەیا وێ چەندێ دکەن کو نابیت تورکیا ببیته ئەندام دناڤ ئێكەتیا ئەوروپا دا، چونکی دێ سەنگا وێ دناڤ ئێکەتیا ئەوروپا دا لاواز ئێخیت، ئێك ل ئەوان وەلاتان ئەلمانیا یه کو جەخت ل سەر وێ چەندێ دكەت تورکیا ل دەرڤەی ئێكەتیا ئەوروپا بیت ، ژبەركو وەرگرتنا پوستان لگورەی هژمارا ئاكنجيانه لهەورا ئەلمانيا خودانێ زورترین ئاکنجینه دناڤ ئێكەتیا ئەوروپا دا ئەگەر بهێت تورکیا بیته ئەندام دێ مەترسی لسەر ڤی پێگەهێ ئەلمانیا دروست بیت.
- هوکارێن دەستێوەردانێن ناڤدەولەتی : ئەڤه ڤەدگەریت بو رولێ ئەکتەرێن دیتر یێن کاریگەری ل سەر تورکیا و ئێکەتیا ئەوروپا هەی کو هەول ددەن ئاستەنگا بو نيزيك بوونا ئەڤان دوو لايەنان دروست بكەن وەکو رووسیا و ئەمريكا و بريتانيا و هتد...
- هوكارێن ئابووری: ئابوور و بازار و ڤالاتیا پەیوەندیا ئابووریا ئێكەتیا ئەوروپا و تورکیا لایەنەکێ دیتره بو ئاستەنگ دروست کرن بەرامبەرى ئەندامبوونا توركيا.
نڤیسەر: عامر فتحى
پێداچوونا زمانی: سعاد سعید