ئەندامبوونا تورکیا دناڤ ئێكەتیا ئەوروپا دا

 ل سالا 1956 توركیا داخوازا ئەندامبوونێ ل کومەلا ئابووریا ئەوروپا دا کر. پروتوكولا سالا 1963 هەردووك لایەن رێكکەفتن كو توركيا وەكو بەربژێر هەلبژارت بو ئەندامبوونێ دناڤ كومەلا ئابووریا ئەوروپا هەڤبەش بێ کو رابگەهینن بەلێ دەرئەنجامێ ئالوزیێن سەربازی ل توركيا جەنگا سار وبهێزبوونا دامەزراوەیا سەربازی ل سەر دەستهەلاتێن گشتی یێن تورکیا. ل سالا 1989 دەرئەنجامێ دوماهيك هاتنا جەنگا سار و گوهورینا هاوکیشه یێن جیهانی ئێدى توركيا هەول ددا خو بگونجينيت دگەل ئەوێ رەوشا هەی لەورا دووباره داخوازا ئەندامبوونێ دكەت ل کومەلا سنورێ بازارێ ئەوروپی یێ هەڤبەش هەروەسا ل (لوتكەيا هيلسنكی) دا سالا 1999 توركيا وەكو بەربژێر هاته هەلبژارتن بو ئەندام بوون ل ئێكەتیا ئەوروپا دا كو مەرج ل سەر توركيا جێبەجێ دبن ئەڤ جار جێبەجێكرنا پێڤەرێن رێككەفتنا کوپنهاگن دەستپێدكەت ئەو قوناغەكا دیتره. بەلێ هەر کو دچیت بەردەوام رەوش دهێته مژیل کرن و تورکیا دناڤبەرا چاڤەرێ بوونێ و نەبوونێ دا دمینیت کو ئەوروپییان دەرگەهێ و پیشوازیا ل تورکیا ڤەدكەن.

ئەو پالدەرێن ستراتیژی یێن وەرگرتنا تورکیا بدەستڤەدهێن:

1. بەرفرەهبوونا سنورێن  ئیكەتیا ئەوروپا و ئاخا روژهەلاتا ناڤەراست بەشەکێ دئێخیته لسەر سنورێ و هەڤسنور دبیت دگەل مەلبەندێن گرنگێن وزێ ئیران و عیراق ئەڤە دبیته ئەگەر وەکو جێگر تورکیا بهێته دانان بو وزێ ل جهێ رووسيا.
2. بەرفرەهبوونا سنورێ ئیكەتیا ئەوروپا ژ رویێ هشكاتیێ و ئاڤێ ڤە ئەڤه دبیته ئەگەر سەنگا ئێكەتیا ئەوروپا پتر بیت بەرامبەر ئەمریكا. ل رویێ سەربازی ڤە توركیا هێزەکا مەزنتر  پێشکێشی ئێکەتیا ئەوروپا دکەت، چونکی تورکیا خودان هێزەکا مەزنە دناڤ ناتویێ دا ئەڤه دێ خزمەتێ ب پروژێ خومالیكرنا ئاسایشا ئەوروپا گەهینیت.
3. توركيا دێ خزمەتێ ب کومەلگەهێن ئەوروپا گەهینیت ل رویێ ئابووری ڤە چونکی. کومەلگەها تورکی دا رێژا گەنجان زێدەیه ئەڤە هێزا کاری پێشکێشی ئەوروپا دکەت. و تورکیا وەلاتەکێ خودان پیشەسازی و کشتوکالی یە ئەڤه هێزەکا مەزنتر پێشکێشی ئابوورێ ئێکەتیا ئەوروپا دکەت.

ئەو نیشانێن توركیا دیاردكەت بو ئەندامبوونێ:

1. نیشانێن سیاسی هەر پاش وەرگرتنا دەستهەلاتی ژلایێ ئاکپارتی ل سالا 2002 ئێدی هەول ددا چەندین چاکسازیان بکەت دناڤ سیستەمێ سیاسی یێ تورکیا دا ب مەرەما دیارکرنا مەرەما توركيا بەرامبەر ئێكەتیا ئەوروپا کو توركيا رازيه ب جێبەجێکرنا پێڤەرێن رێككەفتنا کوپنهاگن، ئەڤە وەکو نیشانێن ئەرێنی دهاتن دیتن بو ئەندامبوونا تورکیا دناڤ ئیكەتیا ئەوروپا دا.
2. نیشانێن ئابووری : پاش وەرگرتنا دستهەلاتێ ژلایێ ئاکپارتی ڤه ئابوورێ توركیا ئاراستەیێ خو بەرەف گەشەکرنێ ڤه گوهارت و تورکیا ژ رویێ ئابووری ڤه بهێز دبیت ئەو قەر و لاوازیا بازاری هەتا رادەیەکێ بهێز دهێنه چارەسەر کرن دناڤ توركیا دا.
3. نیشانێن رەوشەنبیری: تورکیا هەول ددا کو جیاوازیەکا مەزن نەئێخیته دناڤ کومەلگەها تورکیا و وەلاتێن ئەوروپای دا لەورا هەر گەشتیارەکێ سەرەدانا توركيا كربا جیاوازیەکا هوسا نەدديت دگەل کومەلگەهێن ئەوروپای.

ئه گه رێن نه رازیبوونا ئەوروپا ب ئەندامبوونا تورکیا:

1. هوکارێ یاسای: ئەڤ هوکارە ڤەدگەريت بو ئەوان رێكەفتنێن دناف ئێكەتیا ئەوروپا دا پابەند كرينه وەكو ريككەفتنا (1951 و روما 1957 و ماستریخت 1992 و کوپنهاگن 1993) دێ بینن کو هەر چەنده مەرجێ جوگرافیایێ ئێكەتیا ئەوروپا چارەسەرکر کو بەشەکێ تورکیا ئەوروپایه، بەلێ هێشتا بەشەك ل سەر وى بوچوونێ نە کو تورکیا دەرڤەی ئەوروپا یه هەروەسا پاش جێبەجێكرنا سیاسەتا دەرڤە یا تورکیا لسەر بنەمایێ (فراوانخوازی و پاوانخوازیا ئاکپارتی ئیدی بنپێکرنا پێوەرێن ریککەفتنا کوپنهاگن ژيك هاتن وەکو ئاستەنگەکا یاسای لەورا ئەڤە ئێك ل هوكارانه.
2. هوكارێن سیاسی: بوچوونەك دناڤ ئەوروپا دا هەیه کو فەرەنسا و ئەلمانیا جەخت ل سەر دكەن ڤەدگەريت بو وێ چەندێ کو تورکیا هێشتا ئاماده نینه  هەڤکاریێ وئاشتیێ بو پێڤەرێن ئیكەتیا ئەوروپا بكەت بەلكو هەر جەخت ل سەر سیستەمێ سیاسی سەربازی دکەت و پاوانخوازی و ئیسلاما سیاسی و سەربازیكرنا سیاسەتا دەرڤه ئەڤه دبیته ئەگەر کو هێشتا تورکیا پاقژیا ئارەزوویا خو بو ئەندام بوونێ دیار نەكرییه.
3. هوكارێن ئاسایشی: ئەندامبوونا توركيا دناڤ ئێکەتیا ئەوروپا قەیرانێن ئاسایشی بو ئەوروپا زێده تر دكەت، چونكی سنورێن ئێكەتیا ئەوروپا هەڤسنور دبیت دگەل (عیراق و سوریا) دوو وەلاتێن قەیراناوی و (ئیران) کو هەڤالبەندێ رووسیا یە ئەڤه دبیته ئەگەر کێشەیێن ئەمنی دروست بن.
4. هوکارێن کێشەیێن سنوری : ئێك ل هوكارێن ديتر ڤەدگەریت بو ململانێن تورکیا دگەل ئەندامێن ئێكەتیا ئەوروپا دەربارەیێ کێشەیا سنوری وەكو ( كێشا سنوريا توركيا و يونان) (کێشه یا سنوریا تورکیا و قوبرس) ئەڤە وەكو ئێك ل هوكارێن دیتر دهیته دانان.
5. هوكارێن پوستێن دامەزراوەیان :هندەك بوچوون دناڤ ئەوروپا دا بانگەشەیا وێ چەندێ دکەن کو نابیت تورکیا ببیته ئەندام دناڤ ئێكەتیا ئەوروپا دا، چونکی دێ سەنگا وێ دناڤ ئێکەتیا ئەوروپا دا لاواز ئێخیت، ئێك ل ئەوان وەلاتان ئەلمانیا یه کو جەخت ل سەر وێ چەندێ دكەت تورکیا ل دەرڤەی ئێكەتیا ئەوروپا بیت ، ژبەركو وەرگرتنا پوستان لگورەی هژمارا ئاكنجيانه لهەورا ئەلمانيا خودانێ زورترین ئاکنجینه دناڤ ئێكەتیا ئەوروپا دا ئەگەر بهێت تورکیا بیته ئەندام دێ مەترسی لسەر ڤی پێگەهێ ئەلمانیا دروست بیت.
6. هوکارێن دەستێوەردانێن ناڤدەولەتی : ئەڤه ڤەدگەریت بو رولێ ئەکتەرێن دیتر یێن کاریگەری ل سەر تورکیا و ئێکەتیا ئەوروپا هەی کو هەول ددەن ئاستەنگا بو نيزيك بوونا ئەڤان دوو لايەنان دروست بكەن وەکو رووسیا و ئەمريكا و بريتانيا و هتد...
7. هوكارێن ئابووری:  ئابوور و بازار و ڤالاتیا پەیوەندیا ئابووریا ئێكەتیا ئەوروپا و تورکیا لایەنەکێ دیتره بو ئاستەنگ دروست کرن بەرامبەرى ئەندامبوونا توركيا.  

نڤیسەر: عامر فتحى

پێداچوونا زمانی: سعاد سعید