بیردۆزا میکرۆبی چەمکەکێ سەرەکیە د پزیشکا هەفچەرخدا کو وێ ددانیت هندەك هوکار وەکی بەکتریا و ڤایرۆس بەرپرسن ژ هندەك نەخۆشیێن دیارکری. ئەڤەیە بوویە هوکارێ پێشکەفتنا پزیشکی یا مەزن، وەکی دەرکەتنا دژە بەکتریا، ڤاکسین و گەلەك ژ شێوەیێن خۆپارێزیێ. گەڕیان لدویڤ مێژوویا میکرۆبی، کەسایەتییێن سەرەکی وەک لویس پاستور و ڕۆبێرت کۆخ دەردکەڤن، کو ب بەشداریکرنا وان بۆ تێگەهشتنا هۆکاری نەخۆشیان دهێنە نیاسین. هەرچەندە، گەشتا بیردۆزا میکرۆبی بتنێ دەربارەی ئەڤان زانایێن کاریگەر نینە. ئەڤە ڕەنگڤەدانا پەرەسەندنەکا بەرفرەهتر ل تێگەهشتنا پزیشکی کو ژ کردارێن کەڤن وەک خوینڕشتن و دەرزیا جیوەی هاتنە ڤەگوهاستن بۆ چارەسەریێن کاریگەرتر.
ل دەستپێکا سالێن 1800یاندا، بیروباوەڕیا زاڵ سەبارەت ب نەخۆشیێ، تیۆرا ڤەگوهاستنا نەخۆشیێ بوو، کو پێشنیار دکر نەخۆشی ژ کەسەکی بۆ کەسەکێ دیتر بەلاڤ دبن. خەلک ژی ب ئەڤێ تیۆرێ رازی بوون، زانا ب گومان مان، بتایبەتی سەبارەت ب نەخۆشییێن پەتایی وەک کۆلێرا و تاعوون. زۆربەیا وان هێشتا دپابەند بوون ب بیردۆزا میازما کو نەخۆشی دهێتە ڤەگوهاستن ب هەوایێ پیس و بێی تێگەهشتنەکا ڕوون ژ چەوانیا بەلاڤبوونا نەخۆشییان یان تووشبوونا چەند کەسان د ئێك دەمدا.
د ناڤەڕاستا سالێن 1800یاندا، بەڵگەیێن زۆر کاریگەرێن بیردۆزا میازما کەفتنە ژێر پرسیارێ، و زانایان هەوڵدان جێگرەکێ گونجای ببینن. هەروەسا ئەوان ململانێ دگەل دەرئێخستنا میکرۆبان و بوارێ دەرکەتنا تیۆرا خانەیێ دکرن، پێشنیار دکەت کو هەمی بوونەوەرێن زیندی ژ خانەیان پێکهاتینە. ئەڤ تێگەهشتنا نوی بوو هۆکارێ گوهورینا سەرنجا وان بەرەڤ ئاستێ خانەیان یا نەخۆشیان. ددەمەکیدا زانایان ڤەکولین دەربارەی ئاریشەیێن تایبەت ب پێکهاتنا تاکاندا ب ڕێکا لەشێن مری و میتۆدێن دیتر دەستپێکرن، بناغە بۆ ڤەکولینەکا کویرتر یا هۆکارێ نەخۆشییان هاتە دانان. ئەڤە زۆر گرنگ بوو بۆ پەسەندکرنا بیردۆزا میکرۆبی.
بەشداریێن تیۆدۆر شوان و جاکۆب هێنلی دئەڤی ماوەیێ ڤەکولینێن زانستیدا دگرنگ بوون. بتایبەتی هێنلی تێگەهشتنەکا کویرتر د ڤەگوهاستنا نەخۆشیاندا پێشنیار کر، جیاوازی د ناڤبەرا شێوازێن جۆراوجۆرێن بەلاڤبوونێ، ژوانان شێوەیێن میازما، پەتا و دووڕەگ. هوسا هزردکر کو "تۆڤێ نەخۆشیان" د ڕاستیدا زیندەوەرێن مایکرۆسکۆپی بوون، بناغە دانا بۆ ئەوا پاشی ببیتە گریمانێن تیۆرا میکرۆبی، هەرچەندە بۆ وی دیاربوو کو سەلماندنا ئەڤان بیرۆکان ب کرداری ئاستەنگ هەنە. د دەمەکیدا زانا ب ئەڤان بیرۆکێن نوی دڵخۆش بوون، لێ ئاڵۆزییێن تاقیکرنێ ڕێگربوون.
لویس پاستور وەك کەسایەتیەکێ سەرەکی دەرکەت دئەڤان دیمەنێن پەرەسەندیدا. تاقیکرنێن پاستوری نیشان دا کو میکرۆبێن ناڤ هەوای دشێن ماددەیان پیس بکەن. پرۆسەیەکبوو کو سەلامەتی و کوالێتیا خۆراکی ب شێوەیەکێ بەرچاڤ باشتر کر. دهەمان دەمدا، جۆزێف لیستەر دەرەنجامێن پاستوری بۆ نەشتەرگەریێ جێبەجێ کر، کو بوو هوکارێ تەکنیکێن پاقژکرنێ کو هەودانێن پشتی نەشتەرگەریێ ب شێوەیەکێ بەرچاڤ کێم دکەت. ب ئەڤی شێوەی بیردۆزا میکرۆبی هاتە پەسەندکرن.
پەرەسەندنا بیردۆزا میکرۆبی گەشتەکا ڤەگوهێزەر د مێژوویا پزیشکیدا نیشان ددەت کو ب ڤەگوهاستنا بیردۆزێن پێشبینی وەك میازما بۆ تێگەهشتنەکا زانستی بۆ هۆکارێ نەخۆشیێ ب ڕێکا میکرۆبان هاتە دیارکرن. ئەڤ گۆهورینە ژلایێ پێشەنگێن وەک لویس پاستور، ڕۆبێرت کۆخ، تیۆدۆر شوان و جاکۆب هێنلی برێڤەدچیت، نە بتنێ شۆڕەشەکا مەزن د کردارێن پزیشکیدا ئینا بەڵکو بناغەیێ داهێنانا چاڤدێریا تەندروستیا هەڤچەرخ وەک ڤاکسین، دژە بەکتریا و تەکنیکێن پاقژکرنێدا دانا. بیردۆزا میکرۆبی ب بەرهنگاربوونا بیروباوەڕێن سەرڤەچووی و ڤەکولینێن زانستی یێن پشت بەستی ب بەڵگەیان، نە بتنێ دەرئەنجامێن تەندروستیا جیهانی باشتر کر، بەڵکو جەخت لسەر گرنگیا بەردەوامیا ڤەکولینێن زانستی کرد و باشترکرنا خۆشگوزەرانیا مرۆڤی.
نڤیسەر: هێما کامیران
ژێدەر: (1)