ل هەرێما کوردستانێ د نوکە دا ئەم نیزیکی هەلبژارتنێن پەرلەمانێ کوردستانێ نە، ڕوژا دەنگدانێ ژی یێ نێزیکە، و هەر کەسەک دێ دەنگێ خۆ دەتە هندەکا. ئەرێ ل دەمێ تاکەک بڕیارا خۆ ددەت و دچیت سەر سندوقا دەنگدانێ و دەنگێ خو ددەتە گروپەک یان پارتەکا سیاسی، ل سەر چ بنەما بڕیارا خۆ ددەت؟ چ فاکتەر هەنە کاریگەریێ ل بڕیارا دەنگدانێ دکەت؟ دێ ل ڤێ گوتارێ بەحسی گرنگ ترین فەکتەرێن کاریگەر ل سەر بڕیارا دەنگدانێ کەین یێت کو ب رێکا ڤەکۆلینەکێ ل سەر خەلک و دەنگدەرێن ئەمریکی هاتییە کرن دیار کرییە. ب لێبورین ڤە ئەڤە ژی چونکی چ ڤەکۆلین ل سەر ڤان فەکتەران ل سەر جڤاکێ مە بخۆ بەلاڤ کری نەهاتینە دیتن. و هەر ل ڤێ گوتارێ، دێ ئەو فاکتەر هێنە دیارکرن یێت کو پتر کاریگەری هەی ل ناڤ جڤاکێ مە یێ هەرێما کوردستانێ ل دویف بیروبوچونێن نڤیسەری.
سێ کومێت فەکتەران:
ل ڤێ ڤەکولینێ، ئەڤ فاکتەرە بۆ 3 کومان هاتینە دابەشکرن، ئەو ژی ئەڤەنە: ئێک؛ فاکتەرێن کەسی و جڤاکی. دوو؛ فاکتەرێن جڤاکی و کەلتوری. سێ؛ فاکتەرێن سیاسی. هەر کومەک ژی چەند فاکتەران بخوڤە دگریت.
فاکتەرێن کەسی و جڤاکی:
ل دویف ڤەکۆلینێ، فاکتەرێن جڤاکی و کەسی یێت دەنگدەری بخۆ کاریگەریێ ل سەر بڕیارا دەنگدانێ دکەن. هندەک ژ ڤان فاکتەران ژی ئەڤەنە: مووچە و داهاتێ کەسی، خواندن و باوەرنامە، رەگەز، تەمەن، کەسایەتییا دەنگدەری، هزر و ئایدیولوژیا سیاسی یا دەنگدەری، ژیرییا دەنگدەری، و هندەکێن دی. بۆ نموونە ل ڤێ کومێ دا، ب تایبەتی دەمێ بەحسی ئایدیولوژیا سیاسی یا دەنگدەری دهێتە کرن، کو ئەو ژی کومەکا باوەری و هزرا یە، بیروبوچوونێت دەنگدەری یێت جڤاکی، ئابووری و سیاسی پێک دئینیت. هەر دەمێ ئەو هزرو بیرە ژی دگەل بوچوونێت پارتەکا سیاسی یا گونجای بیت، دێ پتر دەنگدەری ئارەزوو و حەز هەبیت دەنگێ خۆ بدەتە وێ پارتێ. ئەگەر ئەم بەحسی جڤاکێ خۆ ل هەرێما کوردستانێ بکەین، ئەم دشێن بێژین کو هندەک تاکەکەس هەنە پتر دگەل بیروبوچوونێت ئیسلاما سیاسی نە، لێ هندەک یێت هەین پتر دگەل لیبرالیێ نە و ڤەکرنا هەمی جۆرێت ئازادییا تاکەکەسی و پشتەڤانیا پارتێن هوسا دکەن. بەلێ ئەڤە ب تنێ نموونەکە ژ وان فاکتەرێن دکەڤنە دبن ڤێ کومێ دا و مە زێدەتر نەڤێت بچنە دناڤ فاکتەرێن دی یێت ڤێ کومێ دا.
فاکتەرێن جڤاکی و کەلتووری:
ئەڤ کومە ژی چەند فاکتەرەکێن دی ب خۆڤە دگریت، بۆ نموونە ناسنامەیا تاکەکەسی، ئایین، نەتەوە ونفش، و پەیوەندیێن جڤاکی. ل ڤێرێ ژی هندی دەنگدەر دگەل گروپەکێ جڤاکی، کەلتوری یان ژی ئایینی یێ گونجای بیت، یان ژی ناسنەمەک دگەل وان هەبیت، پتر ئەگەر هەیە کو دەنگێ خۆ بدەت وان. ئەگەر نموونەکێ ل هەرێما کوردستانێ وەرگرین، ئەو کەسێن کو ژ ئایینێ کرسیتیانن پتر دەنگێ خۆ ددەنە پارتێن مەسیحی، هەر وەسا ئەو کەسێن کو ژ نەتەوەیا تورکمانی بن پتر دەنگێ خۆ ددەنە پارتێن هوسا. و هوسا ژی بۆ هەمی فاکتەرێن دی یێن ڤێ کومێ، ئانکو هندی ناسنامەیا کەلتوری و جڤاکی یێ تاکە کەسی دگەل کومەکێ یا گونجای بیت، دێ پتر حەز هەبیت دەنگێ خۆ بدەت وان کومان.
فاکتەرێن سیاسی:
ل ڤێ کوما فاکتەران ژی گەلەک خالێت دی یێت گرنگ یێت هەین کو کاریگەریێ ل سەر بڕیارا دەنگدەری دکەن. ژ وانا ژی: ناسناما سیاسی، تایبەتمەندیێن بەربژێری، سیاسەتێت حزبی، ستراتیجیەتێت بانگەشیا هەلبژارتنا، بارودوخێ ئابووری یێ خەلکی. دێ پیچەک هویر تر بەحسی هەر ئێک ژ ڤان فاکتەران کەین.
ناسناما سیاسی:
ناسناما سیاسی هێزا پەیوەندییا دەروونی یا دەنگدەری ب پارتەکا سیاسی ڤە دیاردکەت، ئەگەر ئەڤ پەیوەندییە بهێز بیت، دێ هزرێن دەنگدەری یێن سیاسی، بیروبوچوونێت وی و تشتێن وی دڤێت ب ڤی پارتا سیاسی هێتە گرێدان و چێکرن. ئەڤ گرێدانە وەک ناسنامەکا کەسی بۆ جڤاتا مەزن تر یا وێ پارتا سیاسی چێدکەت. ئەگەر نموونەکێ ژ هەرێما کورستانێ وەربگرین، هندەک ناسناما خۆ ب پارتەکا سیاسی یا تایبەت ڤە گرێددەن، ئێک دێ بێژیت ئەز پارتی مە، یێ دی دێ بێژیت ئەز ئێکەتی مە، و هوسا… ئانکو وێ پارتا سیاسی وەک ناسنامەک بو خۆ ددانیت. و پروسێسا هەلبژارتنا بۆ خۆ ب ساناهی تر و کورت تر لێ دکەت، ب رێکا هەلبژارتنا وێ ناسنامێ یا بۆ خۆ دانای هەر ل دەسپێکێ. ب لێبوورین ڤە دەنگدانا هوسا گەلەک یێ هەی ل هەرێما کوردستانێ، و ئەڤ فاکتەرە کاریگەرییەکا مەزن هەیە ل سەر دەنگدەرا، کو دەنگێ خۆ ددەن بێ هزرکرن د چ تشتا دا، ب تنێ چونکی خۆ ب بەشەک ژ جڤاتا مەزن یا لایەنەکێ دبینن، هەمی گاڤا ژی دێ دەنگێ خۆ دەنێ.
تایبەتمەندیێن بەربژێری:
دەنگدەر یێت هەین گەلەک جاران سەحدکەنە گەلەک ژ تایبەتمەندیێن کەسی و شیان و باوەرنامە وسەربوڕ و هزرێن بەربژێری دا کو دەنگێ خۆ بدەنێ.
گەلەک تایبەتمەندیێن دی یێت هەین یێت بەربژێری نە کو دبیت دەنگدەر سەحبکەنێ دەمێ دەنگێ خۆ ددەن، لێ یا باشە ئەگەر دەنگدەرێت هوسا هەبن کو بەرێ خۆ بدەنە ڤان 3 تشتان بۆ دەنگدانێ: ئێک: باوەرناما بەربژێری، دوو: سەربوڕا بەربژێری یا پیشەیی، سێ: سەربوڕا بەربژێری یا سیاسی. لێ ب لێبورین ڤە کێم دەنگدەر ب دیتنا من هەنە کو سەحدکەنە ڤان تشتان ل دەڤ بەربژێری، و ب لێبورین ڤە گەلەک یێت هەین سەحدکەنە هندەک تایبەتمەندیێت خەلەت وەک بنەماڵ، عەشیرەت و ناسناڤ.
سیاسەتێت حزبی:
بیروبوچوون و سیاسەتا پارتا سیاسی ل سەر ئابوور، ساخلەمی، و پەروەردە و خواندنێ ژی کاریگەریێ ل سەر دەنگێ دەنگدەری هەیە، لێ ب دیتنا من ل هەرێما کوردستانێ کێم کەس هەنە سەحدکەنە سیاسەتا پارتەکا سیاسی ل سەر ڤان لایەنان.
ستراتیجیەتێت بانگەشەیا هەلبژارتنا:
ئەڤە ژی بێ گومان کاریگەریەکا مەزن هەیە ل سەر بڕیارا دەنگدانێ. بەربژێر ب رێکا بانگەشەیا هەلبژارتنا گەلەک تەکتیک، رێک و ستراتیجیا بکاردئینیت دا کو پەیاما خۆ بگەهینیت، پشتەڤانیا کوم بکەت، و کاریگەریێ ل سەر بڕیارا دەنگدەرێن هێشتا د گومان دا و بڕیارا خو نەدای بکەت.
بارودوخێن ئابووری:
هندەک دەنگدەر یێت هەین هزرا ئابوورێ وەلاتی و بارودوخێ خۆ بخۆ یێ ئابووری دەمێ دەنگێ خۆ ددەت، بارودوخێن ئابووری یێت باش، وەک هەبوونا دەرفەتێن کاری و کێمییا بێ کاریێ و مەزن بوونا ئابوورێ وەلاتی هەمی دبنە ئەگەر کو دەنگدەر پتر یێ رازی بیت ژ دەستهەلاتا نوکە و هەر دەنگێ خۆ ب وانا بدەت. بەروڤاژی ژی، ئەگەر بارودوخێ ئابووری یێ خراب بیت، دەنگدەر دەنگێ خۆ ددەتە پارتەکا ئۆپوزسیون.
ل دووماهیکێ، ئەڤە هندەک ژ فاکتەرانە یێت کو کاریگەریێ ل سەر بڕیارا دەنگدانێ د ناڤ خەلکی دا دکەت، هندەک مە ب هویری بەحس کرینە، هندەک ژی ئەم ب تنێ ل سەر چوون. بۆ پتر پێزانینان تو دشیێ سەحکەیە ژێدەرێ مە. ل هەمان دەم دا من هندەک ژ بوچوونێت خۆ یێت کەسی ل سەر ڤان فاکتەرا ل سەر جڤاکێ مە گوتن، دبیت درست بن، دبیت درست ژی نەبن. پێدڤی بی کو بوچوونەکا زانستی یا بابەتی ل سەر ڤان فاکتەرا ل ناڤ جڤاکێ خۆ بێژم، لێ ب لێبوورین ڤە چ ڤەکۆلین ل سەر ڤی بابەتی ل سەر جڤاکێ مە نەهاتنە دیتن. بەلکو ئازراندنا بابەتی ژلایێ مالپەرێ کورداخ ڤە ببیتە دەسپێک بو ڤەکۆلینەکێ ل سەر بابەتێت هوسا. هیڤیا هندێ مفایەک گەهشت بیتە تە وەک خواندەڤان.
نڤیسەر: احمد مصطفى
پێداچوونا زمانی: ئامینا ابراهیم
ژێدەر: (1)