د ڕوژگارا ئەڤرودا ڕەفتارێن گەنجان ژ بابەتێت گەرموگوڕ یێن دناڤ دیواناندایە کو گفتوگو و دانوستاندنێت زور لسەر دهێنە کرن.پتریا جاران ژی ب (Deviant)سەرپێچیکار دهێنە ناڤکرن.
لڤێرە دێ سەرنجێ ئێخینە سەر چەند پرسەکێن گرنگ(لادان ژ نورمێن کومەلایەتی چییە؟ئەگەرێن لادانێ چنە دناڤ گەنجاندا؟ژ لایەکێ دیژیڤە تیشکێ ئێخینە سەر وێ چەندێ کا بوچی لادان یا گرنگە دناڤ هەمی کومەلگەهاندا ب تایبەت جڤاکێ مەدا.
لادان دیاردەکا سەرنج ڕاکێش و ئالوز و فڕەلایەنە،هەمی ئەو ڕەفتارو کریارەنە کو ڕێسا و پیڤەرێن کومەڵگەهی بن پێ دکەت.یان ژی دشێین بێژین ئەنجامدانا کارەکییە کو ژلایێ کومەڵگەهیڤە نە قبولکریە.بێگومان ئەڤ نورمە ژ کومەڵگەهەکی بو ئێک دی،و ژ جڤاکەکی بو جڤاکەکێ دی وەکهەڤ نینە،هەروەسا ژ قوناغەکێ بو قوناغەکا دی جوداهی هەیە ،بو نمونە:(جلوبەرگ،کارکرنا ئافرەتێ ل ژدەرڤەی ماڵ…هتد)ئەڤە دناڤا کومەڵگەهێ مەدا د نامو بون،لێ دنوکە دا گەلەک ب ئاسای دهێنە دیتن.ئانکو هەر لادانەکا د ئەڤرودا دهێتە کرن دبیتە نیشانەک ژبو جیهانا پاشەروژێ.
ب دیتنەکا کومەڵناسی لادان یا گرنگ و پێویستە ژبو هەمی جڤاک و کومەڵگەهان،دناڤ هەمی سازی و کلتور و پیڤەرێن کومەڵایەتیدا لێ ب زانین و هوشیارانە بیت.کلتور بکارهێنەران بەرهەم دئینیت و بکاربردنێ دکەتە مەرج و پێویست،ئانکو تاکی ئیرادە و هزرا خو یا تایبەت دناڤدا نینە.لادان دبیتە شێوازەک تایبەت یێ مروڤی کو نە یێ تەقلیدیە،بەلکو پەیوەستە ب خو دەڕبڕین و تاکگەراییێڤە و هەستکرن ب شێواز و سەلیقەیا ژیانا کەسیڤە.هەروەسا دبیتە دەرفەتەک ژبو فێربونێ و بەرەفپێشچونێ و بزاڤەک ژبو گهورینێ.لادان ڕێکەکە کو کەساتیا مروڤان باشتر دیاردبیت،ئانکو دوو ڕووی کێمتر دبیت.ڤەکولەرێ جڤاکی یێ فرەنسی (Emile Durkheim) دبێژیت:کومەڵگەهێن مودێرن و پێشەسازی د ئەنجامدا دێ توشی سەرلێشێواویا ئەخلاقی یان ژی ب ئەنومی تایبەتمەندبن.
ژبو کومەڵناسان دەرکەفتیە کو هوکارێت لادانێ ژ کەسەکی بو کەسەک دی جودایە.هندەک تاک لادانێ دکەن چونکی هیچ تشتەکی گرنگیا خو لدەف نەمایە،جاران ژی ژئەگەرێ هەبونا ئارمانجان و نەبونا ئامرازێن پێویستە ژبو گەهشتن ب وان ئارمانجان،ژلایەکێ دیژیڤە هشیاربونا تاکی و هەستکرن ب نەدادی و نە یەکسانیێ،بارودوخێن ژیانێ یێت ب زەحمەت،نەبونا کاری،نەبونا گرنگیا بوچونا تاکی لژێر دەستهەلاتا (سیاسی-کلتوری-ئاینی)،هەروەسا کەربا تاکی بەرامبەر دەستهەلاتێت ئاماژەپێکری چونکی نە شییاینە مافێن دەستپێکی و ژیانەکا ژهەژی ژبو گەنجان دابین کەن.بێگومان جاران ژی ژئەگەرێ خەمساریا دایک و بابان و نەبونا پەروەردەیەکا باشە،تەکنولوجیا ژی د ڤی سەردەمیدا بویە ئەگەرەکێ دی یێ بەرچاڤ د هەبونا لادانێ دا،ئاشنابون و تیکەلبونا کلتورێت جودا جودا.
ل دیماهیێ دگەهینە وی دەرئەنجامی کو لادان یا گهوڕ و نەڕوون و نەجێگیرە.ئەڤ تشتێ ئەڤرو ب لادان دهێتە دیتن د قوناغێت بهێت دا دێ بیتە تشتەکێ ئاسای،لادان دبیتە ئەگەرێ گهورینێ ئەڤجا ب ئەرێنی یان ژی نەرێنی،ئەڤە لدیف هشیاریا تاکی دمینیت کا چ تشتی دەرئەنجامێت خراب هەنە خو ژێ بدەت پاش.جاران ژی ل شینا ئەنجامێن ئەرێنی لادان بتنێ دبیتە ئەگەرێ نەتەبایی و نەسەقامگیری و هەبونا بەرەلايێ دناڤ جڤاکیدا.
نڤیسەر: الهام کوردی