ل سەردەمێ تەکنولوژیا سەردەم دا، ئاسایشا ئەلکترونی بوویە ئێک ژ گرنگترین بواران کو بەشدارە ل پاراستنا زانیاری و سیستەمان ژ هەرەشە و هێرشێن ئەلکترونی .ئارمانجا ئاسایشا ئەلکترونی بۆ پشتراستبوونە ژ ئێکپارچەیا زانیاری و داتایان و پاراستنا وان ژ مەترسیان کو رەنگە ببنە ئەگەرێ ژ دەست دان یان دەستکاریکرنا وانا، دڤی بابەتی دا دێ پێداچوونێ بۆ چەمکێ ئاسایشا ئەلکترونی و گرنگییا وێ و پێکهاتە و دیارترین هەرەشەیان کەین کو رووبەرویی دبیت.
ئاسایشا ئەلکترونی چییە؟
ئاسایشا ئەلکترونی بریتیە ژ کومەلەک پراکتیک و تەکنولوژیا و پروسێسان کو ئارمانجا وانا پاراستنا سیستەم و تور و داتایانە ژ هێرشێن ئەلکترونی.ئەڤ بوارە چەندین لایەنان بخوڤە دگریت ، ژ وانا :
- پاراستنا زانیارییان : پشت راست بوون ژ نهێنی و ئێکپارچەیا زانیارییان.
- برێڤەبرنا ناسنامە و دەستگەهشتنان: پشت راستبوون ژ هندێ کو بتنێ کەسێن گونجایی دەستێن وان ب زانیارییان دگەهیت.
- ئاسایشا توری:پاراستانا توران ژ هەر هەرەشەیەکا دەرەکی یان نافخویی.
- بەرسفدانا روویدانان: دارشتنا پلانا بۆ مامەلەکرن دگەل هەر روویدانەکا ئەمنی.
گرنگییا ئاسایشا ئەلکترونی:
ئاسایشا ئەلکترونی هندی دچیت گرنگتر لێ دهێت دگەل زێدەبوونا پشتبەستن ب تەکنولوژیایێ د هەمی لایەنێن ژیانێدا . دڤێرەدا دێ چەند ئەگەرەکان دەینە دیارکرن کو بوچی ئاسایشا ئەلکترونی گەلەک یا گرنگە:
- پاراستنا زانیاریێن هەستییار:رێکخراوان برەکا زۆر یا زانیارییێن هەستییار د دەستداییە ،ژبەرهندێ پاراستنا وان زۆر یا گرنگر.
- پاراستنا ناڤ و دەنگی: هێرشا ئەلکترونی دشێت کاریگەرییەکا نەرێنی ل سەر ناڤ و دەنگێن کومپانییان هەبیت، ئەڤەژی دبیتە ئەگەرێ ژ دەستدانا باوەریێ ژ لایێ کریاران ڤە.
- پابەندبوون ب یاسایێ: چەندین یاسا و رێسا هەنە کو کومپانی پێڤییە زاناریێن کریاران بپارێزن.
- تێچوویا دارایی: هێرشێن ئەلکترونی دشێت زیانەکا دارایی بەرچاڤ بکەت ژ ئەگەرێ تێچوویا بەرسڤدان و چارەکرنێ.
پێکهاتێن ئاسایشا ئەلکترونی
ئاسایشا ئەلکترونی ژ چەند پێکهاتەیێن بنەرەت پێکدهێت:
- راهێنان و هشیاری: پێدڤیە کارمەندان زانیاریێن تەمام هەبن ل سەر هەرەشەیان وچەوانییا مامەلەکرنێ دگەل دا.
- ستراتیژیێن کودکرنێ : پاراستنا داتایان ژ دەستگەهشتنەکا بێ مولەت ب رێکا تەکنیکێن کودکرنێ.
- تاقیکرن و هەلسەنگاندن:پێدڤییە بەردەوام سیستەم بهێنە تاقیکرن بۆ پشت راستبوون ژ کاریگەرییان.
هەرەشەیێن هەمبەری ئاسایشا ئەلکترونی
مەترسیێن زۆر هەنە کو رووبەروویی ئاسایشا ئەلکترونی دبن، ژ وان ژی:
- ڤایروس و بەرنامەیێن زیانبەخش: دبنە ئەگەرێ ژناڤبرنا داتا و دزینا زانیارییان.
- هێرشا ئەلکترونی:وەکی هێرشا رەتکرنا خزمەتگەزارییا(DDoS) کو ئارمانج ژێ راوەستاندنا هندەک سیستەمانە.
- فیشینگ: هەولدان بۆ وەرگرتنا زانیارییێن هەستیار ژ تاکان ب رێکا تەکنیکێت ساختە.
- هێرشێن نافخویی: ئەو هەرەشەیێن کو ژناڤ رێکخراوێ دهێن ، چ ژ لایێ فەرمانبەری بیت یان ژی سوزدەری.
چەوانییا بەرزکرنا ئاسایشا ئەلکترونی
بۆ بەرزکرنا ئاسایشا ئەلکترونی د شیانداییە هندەک پێنگاڤێن بنەرەتی بهێنە پەیرەوکرن:
- بەردەوامیا نویکرنا بەرنامەیان: بۆ پشت راستبوون ژ وێ چەندێ کو سیستەم ژ لاوازییان د پاراستینە.
- وشەییا نهێنی یا بهێز بهێتە بکارئینان:ب بەردەوامی بهێتە گهورین.
- جێبەجێکرنا سیاسەتا ئاسایشەکا توند: ژ وان ژی دەستگەهشتن ب داتا و ب رێڤەبرنا ناسنامەیێ.
- دارشتنا پلانا بەرسڤدانا روویدانان: بۆ پشتراستبوون ژ بەرسڤدانا بلەز و کاریگەر بۆ هەر هەرەشەیەکێ.
ئاسایشا ئەلکترونی بوارەکێ گرنگە کو پێدڤی ب سەرنجا بەردەوام و نویکرنا بەردەوام هەیە بۆ هندێ کو دگەل زێدەبوونا هەرەشەییان بگونجیت. زۆر یا گرنگە کو رێکخراو و تاک ئاگەهداری گرنگییا ئەڤی بواری بن و رێونیشانێن پێدڤی بگرنە بەر بۆ پاراستنا داتا و سیستەمان.
وەبەرهێنان د ئاسایشا ئەلکترونی دا بتنێ بژاردەیەک نینە ، بەلکو پێدڤیەکە بۆ بەرهنگاربونا ئەڤان رێگرییان کو ژینگەها دیجیتال یا مودێرن ددەتە دیارکرن.
نڤیسەر: نرمین نذير