توێژینەوە دەروونییەکان دەریانخستووە کە جەنگ ئەڵقەی بەردەوام لە کاریگەری نەرێنیانە لەسەر منداڵان و هەرزەکاران بەجێدەهێڵێ .
لە کاتی جەنگدا، منداڵان ڕووبەڕووی (بە پلەی جیاواز) بەرکەوتن دەبنەوە بە دوو جۆر ڕووداوی زەبربەخش:
جۆری یەکەم (ڕووداوی زەبراوی لەناکاو) و
جۆری دووەم (بەرکەوتنی درێژخایەن بە ڕووداوە نەرێنییەکان کە لە ئەنجامدا میکانیزمەکانی ڕووبەڕووبوونەوەی ناکارامە).
کە ڕووداوەکەی ئەمڕۆی
کۆیە لە جۆری یەکەم بوو لە ئەنجامدا، مناڵان بەدەست حاڵەتەکانی وەک تێکچوونی دڵەڕاوکێ، نەخۆشی فشاری دوای کارەسات (PTSD)، خەمۆکی، تێکچوونی جیابوونەوە (دابڕان لە جیهانی دەرەوە، بێکەسایەتی، بێ واقیع، بێهێزی، کاتتۆنیا)، تێکچوونی ڕەفتار (بەتایبەت شەڕانگێزی، ناکۆمەڵایەتی و... ڕەفتاری تاوانکاری توندوتیژ)، و بەکارهێنانی کحول و ماددە هۆشبەرەکان و هتد ..بەپێی وتەکانی دکتۆر جۆشی و ئۆدۆنێل (2003:288)، کێشەکانی تەندروستی دەروونی لە ڕاستیدا "کاردانەوەیەکی ئاسایین بەرامبەر بە ڕووداوە نائاساییەکان". کەواتە لاتان ئاسایی بێ کە مناڵەکانتان چیتر نەیانەوێ بچن بۆ قوتابخانە چونکە وەک وتراوە ماڵ خۆی لە خۆی نەبوو میوانیشی هاتە سەر ،،قوتابیان بە گشتی حەز بە قوتابخانە ناکەن جا وەرە ڕووداوێکی
واشیان بەسەردا بێ
ئنجا با باس لەوە بکەین کە چۆن ئێوە وەک دایک و باوکان چۆن مامەڵە لەگەڵ مناڵەکانتان دەکەن و چۆن
هێوریان دەکەنەوە
وا لە منداڵەکەت بکە هەست بە سەلامەتی بکات: هەموو منداڵان، لە منداڵانی ساوا تا هەرزەکاران کاریگەر دەبن بە دەست لێدانێک، باوەشکردن یان تەنها دەست لێدانی دڵنیاکەرەوە لە پشت. هەستێکی ئاسایشیان پێدەبەخشێت، کە لە دوای ڕووداوێکی ترسناک ی وەک ئەوەی ئەمڕۆ زۆر گرنگە .
ئارام مامەڵە بکە:منداڵان چاویان لە گەورەکانە بۆ دڵنیابوون دوای ئەوەی ئەو رووداوانە ڕوویانداوە. لەگەڵ منداڵەکانتدا باسی دڵەڕاوکێکانت مەکە، یان کاتێک لە دەوروبەرتدان، و ئاگاداری تۆنی دەنگت بە، چونکە منداڵان بە خێرایی دڵەڕاوکێ هەڵدەگرن و یان توڕە مەبە و هاوار مەکە و تا دەتوانی ئاسایی بە
تا دەتوانیت ڕۆتینەکان بپارێزە. لەناو ئاژاوە و گۆڕانکاریدا، ڕۆتینەکان منداڵان دڵنیا دەکەنەوە کە ژیان جارێکی دیکە باش دەبێتەوە. هەوڵبدە کاتی نانخواردن و کاتی خەوتن بە شێوەیەکی ڕێکوپێک وە پابەندبن بە هەمان یاساکانی خێزان کە لە بارە ئاساییەکان هەبوون ..
یارمەتی منداڵان بدەن چێژ وەربگرن: هانی منداڵان بدە بۆ ئەنجامدانی چالاکییەکان و یاریکردن لەگەڵ کەسانی تر. سەرقاڵکردنەکە بۆیان باشە، و هەستێکی ئاسایییان پێدەبەخشێت.
زانیاری دەربارەی ئەوەی ڕوویداوە بڵاوبکەرەوە. هەمیشە باشترە واقعی بی و ڕاستگۆ بە، و ڕێگە بە منداڵان بدە پرسیار بکەن. و ڕێگە بدە دڵی خۆیت بۆ بکاتەوە ..
کاتێکی باش هەڵبژێرە بۆ قسەکردن:بەدوای کرانەوەی سروشتیدا بگەڕێ بۆ ئەوەی گفتوگۆیەک بکەیت.
ڕێگریکردن یان سنووردارکردنی بەرکەوتن بە ڕووماڵکردنی هەواڵ: ئەمە بە تایبەتی لەگەڵ منداڵانی ساوا و منداڵانی تەمەنی خوێندن گرینگە، چونکە بینینی ڕووداوە ناڕەحەتکەرەکان کە لە تیڤی یان لە ڕۆژنامەدا دەگێڕدرێنەوە یان گوێگرتن لە ڕادیۆ دەتوانێت وایان لێبکات کە بەردەوام بترسن ..ئەو منداڵانەی پێیان وایە ڕووداوە خراپەکان کاتین دەتوانن خێراتر لێیان چاک ببنەوە.
تێبگە کە منداڵان بە شێوازی جیاواز ڕووبەڕوو دەبنەوە. ڕەنگە هەندێکیان بیانەوێت کاتێکی زیاتر لەگەڵ هاوڕێ و خزمەکانیان بەسەر بەرن؛ ڕەنگە هەندێکیان بیانەوێت کاتێکی زیاتر بە تەنیا بەسەر بەرن. با منداڵەکەت بزانێت کە ئاساییە کە تووشی توڕەیی و تاوانباری و دڵتەنگی بکات، هەروەها شتەکان بە شێوازی جیاواز دەرببڕێت- بۆ نموونە، ڕەنگە کەسێک هەست بە دڵتەنگی بکات بەڵام نەگری.
باش گوێ بگرن:گرنگە لەوە تێبگەیت کە منداڵەکەت چۆن سەیری دۆخەکە دەکات، و چی سەرلێشێواو یان نیگەرانکەر بۆی. وانە مەدە-تەنها تێگەیشتوو بە. با منداڵان بزانن باشە کە لە هەر کاتێکدا پێت بڵێن هەستیان چۆنە.
یارمەتی منداڵان بدە بە ڕاهێنانی هەناسەدان ئارام بگرن. هەناسەدان کاتێک قووڵ دەبێتەوە کە دڵەڕاوکێ دەچێتە ناوەوە؛ هەناسەدانی قووڵی سک دەتوانێت یارمەتی منداڵان بدات ئارام ببنەوە. یان دەتوانیت بڵێیت: “با بە هێواشی هەناسە بدەین لە کاتێکدا تا سێ دەژمێرم، دواتر هەناسە بدەینەوە تا سێ دەژمێرم.” سەرین (بالیفێک )لەسەر سکی منداڵەکەت دابنێ کاتێک پاڵکەوتووە و داوای لێبکە بە هێواشی هەناسە بدات و دەربچێت و سەیری بەرزبوونەوە و کەوتنی بالیفەکە بکە.
دان بەوەدا بنێ کە منداڵەکەت هەست بە چی دەکات:ئەگەر منداڵێک دانی بە نیگەرانییەکدا نا، وەڵامی مەدەەوە، “ئۆه، نیگەران مەبە”، چونکە لەوانەیە هەست بە شەرمەزاری بکات یان ڕەخنەی لێبگیرێت. تەنها ئەوەی دەیبیستیت پشتڕاستی بکەرەوە: "بەڵێ، دەبینم کە تۆ نیگەرانیت."
بزانە کە وەڵامدانەوەی “نازانم” باشە. ئەوەی منداڵان زۆر پێویستیان پێیەتی کەسێکە کە متمانەیان پێیەتی گوێ لە پرسیارەکانیان بگرێت و هەستەکانیان قبوڵ بکات و لەگەڵیاندا بێت. خەمی ئەوە مەخۆ کە بە تەواوی قسەی دروست بزانیت — ئاخر هیچ وەڵامێک نییە کە هەموو شتێک باش بکات.
هیوادارم توانیبێتم سودێکم گەیاندبێ و کاریگەرییەکم
دروستۆردبێ هەرچەندە کەمیش بێ
سێنک نەوزاد
dexterity medical organization