پتری 30 ملیون کەسان ل سەرانسەری جیهانێ ب زمانێ کوردی دئاخڤن، بەهرا پتریا وان کەسێن ب زمانێ کوردی دئاخڤن ل هەر چوار پارچێن کوردستانێ د ئاکنجینە. زمانێ کوردی ئێکە ژ زمانێن هندۆ-ئەوروپی و بەشەکە ژ خێزانا زمانێ فارسی (ئیرانی). ل دیڤ زمانڤانێ ئەڵمانی فیندفور، زمانێ کوردی د بنیات دا زمانەکێ میدی یە.
زمانێ کوردی پتری 700.000 پەیڤێن سەرەکی تێدا هەنە، و یا زەنگینە ب هەبوونا گەلەک زاراڤان. ب لێبوورین ڤە، چونکی کورد ل هەمان وەلات د ئاکنجی نینن، و ئەو وەلاتێن ئەو تێدا دژین ژی گەلەک ژ ئێکدوو د جیاوازن، ئێک ڕێک و هەمان پیت بو نڤیسینێ ب زمانێ کوردی نینە، بەلکو هندەک ب پیتێن لاتینی دنڤیسن، تایبەت یێن کو ل باکووری د ئاکنجی (وەلاتێ تورکیا)، و یێن دی ب پیتێن زمانێ عەرەبی (کوردییا ئارامی) دنڤیسن، تایبەت یێن کو ل ئێراقێ و ئیرانێ دژین، ئەڤە ژی دا کو خۆ بگونجینن دگەل ڕێکا نڤیسینێ یا زمانێ زۆرینەیا خەلکێ وی وەلاتێ تێدا دژین.
زمانێ کوردی گەلەك زاراڤ هەنە، یێن سەرەکی ژی ئەڤەنە: زاراڤێ کورمانجی (باکوور)، زاراڤێ سۆرانی (ناڤەندی)، زاراڤێ کرماشانی (باشوور) و هندەک زاراڤێن دی وەک زازاکی کو تا ڕادەکی ئەو بخۆ ب زمانەکێ سەربخۆ دهێتە هەژمارتن، و زاراڤێ گۆرانی.
کورمانجی (باکوور)
ئەڤ زاراڤە پتریا خەلکێ کورد یێن کو ل کوردستانا باکوور و ڕۆژئاڤا دژین و دگەل بەشێ باکوور ژ هەرێما کوردستانا ئێراقێ پێ دئاخڤن. و دهێتە دابەش کرن بۆ گەلەک بەشێن بچیک تر وەک: بایەزیدی، هەکاری، بۆتانی، شمدینانی، بەهدینی، و ڕۆژئاڤایی.
کورمانجییا ناڤەندی
ب سۆرانی دهێتە نیاسین کو ژ دەڤەرا سۆران هاتیە چونکی گەلەک بەرهەمێ ئەدەبی یێ زمانێ کوردی ب زاراڤێ وێ دەڤەرێ هەبوویە. کەسێن ب ڤی زاراڤی دئاخڤن ل هەرێما کوردستانا ئێراقێ و هندەک دەڤەرێن ئیرانێ د ئاکنجینە. و ئەڤ زاراڤە ژی بۆ گەلەک بەشێن بچیک تر دهێتە دابەش کرن: موکریانی، سۆرانی، ئەردەلانی، سلێمانی، گەرمیانی.
کورمانجییا باشوور
هندەک جاران ب لوڕی دهێتە نیاسین کو ژ هەرێما لوڕستان هاتییە، و ئەو کەسێن پێ دئاخڤن ل ئیرانێ و هندەک دەڤەرێن هەرێما کوردستانا ئێراقێ دژین. ئەو ژی بۆ هندەک بەشێن بچیک تر دابەش دبیت وەک: لوڕی، بەختیاری، مامسانی، کەلهوڕی.
زاراڤێ گۆرانی
ئەڤ زاراڤە یێ جیاوازە ژ زاراڤێن دی، چونکی ئەو کەسێن پێ دئاخڤن ل جهەکێ نێزیک ئێک ئاکنجی نینن، بەلکو ل گەلەک جهێن جیاواز بەلاڤەبووینە. و ئەڤە ژی بۆ هندەک بەشێن بچیک تر دابەش دبیت وەک: گۆرانییا ڕەسەن، هه‌ورامی، باجه‌ڵانی، زازایی.
ئەڤە پۆختەك بوو ل سەر زمانێ کوردی و گرنگترین زاراڤێن وێ، ب هەبوونا ئەڤان هەمی زاراڤان، ئەڤ زمانە زەنگینتر لێ دهێت، د هەمان دەم دا نەبوونا کوردیەکا ستاندارد یا کو ئاخڤتنکەرێن هەمی زاراڤان پێ بخوینن ل قوتابخانان و جهێن گشتی و زانستی دبیتە ئەگەر کو هندەک ژ تاکەکەسێن کورد د ئێکدوو و زاراڤێن جیاواز نەگەهن.
ئەگەر هزرا زمانێ عەرەبی ل ئێراقێ و جهەکێ وەک مەغریب بکەی، گەلەک جیاوازن و دبیت ئەو کەسێن پێ دئاخڤن د ئێکودوو نەگەهن، لێ بۆ زمانێ عەرەبی ل هەردوو وەلاتان زاراڤەکێ فەرمی یێ عەرەبیێ دخوینن کو هەمی لێ تێدگەهن. ئەڤ زاراڤێ ستاندارد ئەڤان هەمی مرۆڤێن گەلەک جیاواز کوم دکەت و نێزیکی ئێک دکەت. زمانێ کوردی ب لێبوورین ڤە ئەڤ تایبەتمەندییە نینە. ژبەر هندێ ژی هندەك ڕێگر ل بەرامبەر نێزیکبوونا خەلکێ ئەڤان هەمی دەڤەر و زاراڤێن جیاواز هەنە. و د هەمان دەم دا زمانێ کوردی یێ کێم پەیڤ نینە، و گەلەک یێ زەنگینە ژ ئەڤی لایەنی ڤە.
ئەرێ تو دبینی پێدڤییە ڕۆژەک ژ ڕۆژان زاراڤەك فەرمی و ستاندارد بهێتە دەستنیشان کرن یان ژی هەما ژنوی بهێتە دروست کرن و سەپاندن ل سەر هەمی جهێن خواندنا زمانێ کوردی؟ و ئەگەر ئەڤ چەندە ڕویدا دێ بیتە ئەگەر کو تاکەکەسێن کورد یێن دەڤەرێن جیاواز نێزیکتر بن ژ ئێکدوو؟ یان ژی بمینین د ئەڤی بارودۆخێ ئەم نوکە تێدا باشترە؟
نڤیسەر: أحمد مصطفى
پێداچوونا زمانی: هەرژین محمد
ژێدەر: (1)