بۆچی ئەم زوی ناڤێن وان کەسان ژبیر دکەین یێن مە ژ نوی نیاسین؟ بۆچی ئەم ژمارا نهێنییا موبایلێن خۆ ژبیر دکەین؟ بۆچی ئەم ژبیر دکەین کا مە چ کڕیبوو ژ فرۆشتگەهێ یان بوهایێن وان چەند بوون؟ بۆچی ئەم ژبیردکەین کا مە جلکێن خۆ ل کیڤە ڕاکربوون؟ بۆچی ئەم کلیل، موبایل، و جزدانکێن خۆ ژبیر دکەین؟ بۆچی ئەو ژڤانێن مە داناین ژبیر دکەین؟ بۆچی لدەمێ ئەزموونێ ئەم ئەوان پێزانینان ژبیر دکەین یێن مە خواندین؟ و گەلەك تشتێن دی ئەم ڕۆژانە ژبیر دکەین!
د ڤێ گۆتارێ دا دێ بەحسکەم بۆچی ئەم هندەك پێزانینان زوی ژبیر دکەین؟ سەرەڕای وێ چەندێ کو گەلەك گوهداریێ و خواندنێ بۆ دکەین، ددەمەکی دا هندەك تشتان بتنێ ئێك جار گوهلێ دبین و چ جاران ژبیر ناکەین. دێ ب شێوەیەکێ زانستی بەحسێ دیاردەیا ژبیر کرنێ کەین و دێ چەوا پێزانینان بۆ ماوەیەکێ درێژ د مێشکێ خۆ دا هەلگرین، و ئاماژە ب هندەك چارەسەریێن ژبیر کرنێ کەم.
دەمێ تو تشتەکی ژبیر دکەی ڕامان ئەو نینە چ جاران ناهێتە بیرا تە ڤە، ڤەکۆلینان دیارکرینە کو چاڵاکی و ڕاهێنانێن ڕۆژانە ڕێژا ژبیر کرنێ کێمتر دکەت و هاتییە دیارکرن کو مرۆڤێن کارا کێمتر ڕووبڕووی ژبیر کرنێ دبن، و هەروەسا خوارنێن ساخلەم کارتێکرنەکا هەرە مەزن لسەر چاڵاکییا مێشکی هەیە.
زانایێن دەرووناسی دبێژن خەلك ب قەستی تشتان ژبیر دکەن دا کو بشێن هزرێن نەرێنی و هەستێن نەخۆش ژبیر بکەن و بچنە د بارێ بێهوشیێ دا. هەروەسا زانا دبێژن سێ جورێن بیردانکێ هەنە: بیردانکا هەستیاری، بیردانکا کورتخایەن، بیردانکا درێژخایەن.
هەر ئێك ژ ئەڤان جوداهیا خۆ یا هەی د ماوە و شیاناندا. زانیاریێن بەرەڤ خانا بیردانکا هەستیاریدا دچن پشتی چەند چرکەیەکێن کێم دهێنە ژبیر کرن بەلێ زانیاریێن د بیردانکا کورتخایەن دا پشتی نێزیکی ٢٠ ساڵان دهێنە ژبیرکرن، و زانیاریێن بیردانکا درێژخایەن چێدبیت پشتی خولەکەکێ یان دەهساڵان بهێنە بیرا مرۆڤی، و چێدبیت بهێنە ژبیرکرن پشتی پرۆسێسا دووبارە ڤەگەڕاندنێ شکەستنێ دئینیت.
هەردوو بیردانکێن هەستیاری و کورتخایەن دسنووردارن ژبۆ ماوە و شیانان. بەلێ بیردانکا درێژخایەن شیانێن مەزنتر هەنە و دشێت ژمارەیەکا زێدەتر ژ پێزانینان عەمباربکەت، و دشێت ئەوان پێزانینان ب درێژاهییا ژیێ مرۆڤی هەلبگریت.
دەرووناسێ ئەلمانی هێرمان ئێبینگهاوس دبێژیت “لەزاتییا ژبیر کرنێ ڕادوەستیت لسەر ژمارەیەکا ئەگەران وەکی سەختیا وی تشتێ هاتییە زانین، و هەروەسا هندەك ئەگەرێن دی؛ وەکی فشارێن دەروونی و خەو"، ئەو دبێژیت کو باشترین ڕێباز بۆ بهێزکرنا بیردانکێ ئەڤەنە:
- نوێنەراتیکرنەکا باشترا بیردانکێ وەکی تەکنیکێن بیرئینانێ.
- (بیرئینانا کارا) دووبارەکرن لسەر بنەمایێ بزاڤ کرن ژ بۆ دووبارە بیرئینانا پێزانینان ژ بیردانکێ بێی بەرێخۆدانا وی تشتی، ئانکو تو ئەزموونێ بخۆ بکەی و هوسا بیردانك بهێزتر دکەڤیت.
- (دووبارەکرنا ب ماوە)، ئانکو دووبارەکرنا پێزانینان بەلێ ب دابەشکرنێ لسەر دەمەکێ درێژ، لجهێ هەمیێ لسەر ئێك و ددەمەکێ کورتدا بخوینی، هوسا پێزانین دچنە دبیردانکا درێژخایەن دا.
ئەگەرێن ژبیرکرنێ:
- ئەگەر تو پێزانینان دووبارە بکارنەئینی یان دووبارە پێداچوونێ بۆ نەکەی دێ ژبیرکەی.
- دەمێ وەرگرتنا پێزانینان ئەگەر سەرنجا تە لسەر نەبیت، ل وی دەمی ئەو پێزانینە ناچنە دخانا بیردانکا درێژخایەن دا و دبیت زوی ژبیر بکەی.
- هندەك بەشێن مێشکی د تایبەتن ب بیرئینانێ ڤە لێ ئەگەر هەر زیانەك (برینەك یان نەخۆشییەك) بگەهیتە ئەڤان بەشان دبیت کارتێکرنێ ل بیردانکێ بکەت، و هەروەسا پیربوونێ ژی کارتێکرنا هەی لسەر بیردانکێ.
- کێمبوونا ئوکسجینێ.
- هەبوونا فشارێن دەروونی.
- زێدەبوونا گلوکوزی و کاربوهیدراتان.
- نەبوونا ڤیتامین B1.
- نەبوونا ڤیتامین D.
- نەبوونا زینکی.
چارەسەریێن پزیشکی:
- كیتونان (Ketones) زێدەبکە ب ڕێکا کێمکرنا کاربوهیدراتان و ب ڕێکا ڕۆژیگرتنێن درێژ، ئانکو ١٨ دەمژمێران ب ڕۆژی بە و ٦ دەمژمێران بخۆ، ب ئەڤێ ڕێکێ خانێن مێشکی نوی دبنەڤە و کیتون زێدەدبن و هەروەسا ب ڕێکا دەرمانان.
- خەوەکا ساخلەم.
- ژ هزرکرنا زێدە و بەردەوام دویر بکەڤە.
- غاردانێ بکە.
- ڤیتامین D وەربگرە.
- زینکی وەربگرە ژ گوشتێ سور و ماسیان.
- ڤیتامین B1 وەربگرە.
هندەك ڕێك دا ژبیر نەکەی:
- ئەو تشتێن تو گەلەك ژبیر دکەی بنڤیسە، و ئەوێن تە دڤێت بکەی ژی بنڤیسە.
- ڕاهێنانێن مێشکی بکە، بۆ نموونە پسیارێن بیرکاریێ شیکاربکە.
- بزاڤێ بکە زمانەکێ نوی فێربی.
- ئەو پێزانینێن تو وەردگری بێژە کەسەکی، ب ئەڤێ ڕێکێ تو ژبیرناکەی.
- پێزانین و بابەتان بکە پسیار و نەخشە.
- حەژ وان پێزانینان بکە یێن تو وەردگری و ب گرنگی ڤە وەربگرە.
- ڕۆژانە بخوینە.
- ئەگەر ئەو پێزانینێن تو وەردگری د سەخت بن یان ناڤێن درێژبن، تو دشێی پارچە پارچە بکەی و ژبەر بکە یان ب تشتەکی کو نێزیکی وی بیت بدە نیاسین، ئانکو ب ڕێکا پەیڤەکێ بیرا خۆ لێ بینە، دبێژنە وان وشە کلیل.
- دەمێ تو پێزانینەکێ وەردگری پیچەك دگەل خۆ بێژە و بگرنگی وەربگرە، بتنێ پێدڤی ب چەند چرکەیەکێن کێمن، ب ئەڤی شێوەی ئەو پێزانین دێ میننە لبیرا تە.
و گەلەك ڕێکێن دی...
خۆش بەختانە ئەو بەشێ مێشکی ئەوێ بەرپرسیار ژ بیرئینانێ و عەمبارکرنا پێزانینان نوی دبیتە ڤە ئەڤجا بزاڤێ بکە تە مێشکەکێ ساخلەم هەبیت، داکو تە بیردانکەکا بهێز هەبیت، بزاڤێ بکە گەنج بمینی، ڕاهێنانێن بەردەوام بکە و خوارنێن ساخلەم بخۆ، بلا تە ئاگەهـ ژ تەندروستییا خۆ هەبیت و رێژا ڤیتامینێن خۆ بزانە، و بەردەوام بخوینە و فێربە داکو ساخلەم بمینی.
نڤیسەر: هێما کامیران
پێداچوونا زمانی: هەرژین محمد