ب ناڤێ خودایێ مەزن و دلۆڤان، سلاڤێت خودێ ل سەر مامۆستایێ مامۆستایان بن "محمد" خۆشتڤیێ خودێ و سلاڤ ل تەژی بن ئەی خواندەڤانێ هێژاوبەرێز.
ئەڤ پەرتووکە پێکدهێت ژ 36 کورتە چیرۆکێن ئەدەبێ جیهانی، کو بۆ ئەدەبێ کوردی هاتینە وەرگێڕان، ئەڤ کورتە چیرۆکە ژ ئەدەبێ جیهانی نە، وەکی ژ ئەدەبێ ڕووسی، ئەڵمانی، ئینگلێزی، چینی و بەڕازیلی...، بێ گۆمان ژبەر زەنگینییا ئەدەبێ ڕووسی ب چیرۆکا رێژا پتر ژ ناڤەڕۆکێ چیرۆکێن ئەدەبێ ڕووسی نە و ب تایبەت یێن ڕوماننڤیس و هزرڤانێ ڕووسی (لیۆ تۆلستوی) نە. لێ ئەم بتنێ دێ بەحسی (5) ژوان کورتە چیرۆکان کەین.
ڕستکا ب بها (ئەدەبێ فەڕەنسی)
ل باژێرەکێ بچووک کچکەک هەبوو ناڤێ وێ (سوفی) بوو، هەروەسا وێنەکێشەکێ بچووک ژی هەبوو ناڤێ وی (پاتریک) بوو، کو پاتریک شیانێت مەزن هەبوون د وێنەکێشانێدا، خەلکی پێشبینیا پاشەڕۆژەکا گەش بۆ پاتریکی دکر، ژبەر هندێ دگوتنێ هەرە پاریس. و ل دەمێ ژیێ وی بوویە 20 ساڵ هەڤژینی دگەل سوفی پێکئینا و هەردووکا پێگڤە بڕیاردا بچنە پایتەختی، هەر ژ دەستپێکێ حەزێن وان دیاربوون، کو پاتڕیک دڤیا ببیتە وێنەکێشەکێ مەزن و سوفی دڤیا ببیتە نڤیسەرەکا ب ناڤودەنگ.
و پشتی چووینە پاریس ل شوقەکا بچووک و جوان دا خۆجهـ بوون، و ب بورینا ڕۆژان هەردووکا بۆ گەهشتنا ئاڕمانجێن خۆ کار دکر، و ل وی تاخێ کو لێ خۆجهـ بووین سوفی ژنەکا زەنگین نیاسی، و ڕۆژەکێ سوفی داخوازا ڕستکەکا وێ کر داکو ل بەر خۆ بکەت و بچیتە ئاهەنگەگێ ل باژێرێ خۆ یێ کەڤن، و وێ ژنا زەنگین ڕستکا خۆ دایێ و گۆتێ بپارێزە، بەلێ پشتی سوفی ژ ئاهەنگێ هاتی زانی کو ڕستکا وێ یا بەرزەکری، وگەلەک پێ تێک چوو و هەروەسا پاتریک ژی، و پشتی هزرا خۆ کرین کا چ بکەن ژبەر ڕستکا وێ، بڕیاردان کو ئێکا وەکی وێ بۆ بکڕن، ژبەر ڤێ یەکێ ڕابوون هەمی تشتێن خۆ فرۆتن و ڕستکەکا وەکێ وێ کڕین و بۆ وێ ژنێ برن، و بۆ دیارنەکر کو ئەڤە نە ڕستکا وێ یا کەڤنە.
و ژبەر ڤێ یەکێ بارودۆخێ وان یێ ئابووری تێکچوو، ژبەر هندێ ڕابوون شوقا خۆ هێلان و چوونە تاخەکێ دی، و سوفی دەست ژ خەونێن خۆ بەردان و وەکی خزمەتکارەکێ ل هندەک ماڵا کار دکر، و پاتریک ژی دەست ژ وێنەکێشانێ بەردا و چوو ل بەندەرەکێ وەکو باربر (حمال) کارکر. و وەسا مان بۆ ماوەیێ ٢٥ ساڵان، ژبەر ڤێ یەکێ هەردووکان دەست ژ خەونێن خۆ بەردان و چ خۆشی ژ گەنجاتییا خۆ نەدیتن، حەزێن وان نەمان.
بەلێ ڕۆژەکێ سوفی دچیتە فرۆشتگەهێ دا هندەک کەسکاتیێ بۆ وێ ماڵێ بکڕیت یا تێدا کار دکر، و ژ نیشکە کێ ڤە جیرانا وێ یا کەڤن (خودانا ڕستکێ) سوفی دیت، و گوتێ: ببورە ما تو نە سوفیی؟
سوفی: بەلێ، ب حێبەتیڤە تو من ناس دکی پشتی ڤان هەمی ساڵان!!
پشتی هینگێ گوتێ: ما چ ب سەرێ تە هاتییە، بۆچی هوون ژ نیشکەکێڤە بەرزەبوون!؟
سوفی:مابیرا تە ل وێ ڕستکێ ناهێت یا من ژ دەڤ تە بری!؟.. ومن ئەو ڕستک بەرزە کر، مە ئێکا دی بوتە کری ب قەر، و هێشتا ئەم قەرێن وێ ددەین..
خودانا ڕستکێ: هەوارە خودێ، باشە بۆچی هەوە نە دگوتە من عەزیزا من، و ئەو ڕستک یا تەقلیدی بوو کو پێنج فرنک نەدئینان!!
مەرەم ژ ڤێ کورتە چیرۆکێ ئەوە نابیت چ جاران ئەم دەستا ژ خەون و حەزێن خۆ بەردەین ئەگەر خۆ ئەم بکەڤینە د چ بارودۆخ دا، یا پێدڤییە ئەم ب هەمی هێزا خۆڤە بۆ خەونێن خۆ کار بکەین داکو بگەهینێ، و مە پاشەڕۆژەکا گەش هەبیت، چونکە خەونێت مە نە ئەم ژبۆ وان دژین نەک ئەو باردۆخێن نەچاڤەڕێکرینە.
ئیمپراتۆرێ ژاپۆنی و پارچە پارێ ئاسن (ئەدەبێ ژاپۆنی)
ئیمپراتۆرەکێ ژاپۆنی بەری بچیتە هەر شەڕەکی، رادبوو پارچەکا پارێ ئاسنی دهاڤێژت و دگۆتە سەربازێت خۆ: هەکە لایێ وێنەی هات ئەم دێ سەرکەفین و هەکە ب لایێ نڤیسین هات ئەم دێ شکێین، بەلی یا باڵکێش ئەو بوو هەردەم لایێ وێنەی دهات و سەربازان ب هەمی هێز و شیانێت خۆڤە شەڕدکرن هەتا سەردکەفتن دشەڕی دا.
ساڵ چوون و سەرکەفتن لدیڤ ئێک ب دەست ڤە دئینان د شەڕان دا، هەتا دوماهیێ دانعەمر بوویی، ڕۆژەکێ کورێ وی ئەوێ کو دێ پشتی وی بیتە ئیمپراتۆر هاتە دەڤ و گۆتێ: باب من ئەو پارچە پارێ ئاسنی دڤێت داکو ئەز ژی بەردەوام سەرکەڤتنا پێ ب دەست خۆڤە بینم.
رابوو ژ بەریکا خۆ ئینا دەر و دایێ، کورێ وی سەحکرێ و دیت لایەك وێنەیە و سەحکرە لایێ دی مەندەهوش بوو دەمێ دیتی ئەو لایە ژی وێنەیە، پشتی هینگێ گۆتە بابێ خۆ: ب درێژاهییا ڤان ساڵان تە خەلک سەردا دبرن و ئەز چ بێژمە وان نوکە، بێژم وان بابێ من قەهرەمانەک بوو خەلک سەردا دبر؟ بەرسڤا کورێ خۆ دا و گوتێ: من چ خەلک سەردا نەبرینە، ئەڤە ژیانە، دەمێ تو شەڕەکێ دکەی دێ تە دوو هەلبژارتن هەبن یا ئێکێ سەرکەفتن و یا دووێ سەرکەفتن، دێ تووشی شکەستنێ بی هەکە تە هزرا خۆ تێدا کر و دێ سەرکەفتنێ ئینی هەکە تە باوەری پی ئینا.
مەرەم ژ ڤێ کورتە چیرۆکێ نە هەر کارەکێ ئەم بکەین ب خاپاندن و سەردابرن بهێتە ناڤکرن و زانین، چێدبیت ئەم هندەک کار و تشتان بکەین کو د پێدڤینە بهێنە کرن داکو ب سەرکەفین، و سەرکەفتنێ مسوگەر بکەین، و پێدڤیە هەردەم هزرا باش بکەین و هزرا هندێ بکەین کو ئەو کارێ ئەم دکەین دێ سەرکەفتنێ تیدا ئینین، ومە باوەری هەبیت هەردەم سەرکەفتن ژ بۆ مەیە.
باب و کوڕ (ئەدەبێ بەڕازیلی)
بابەکی ڕۆژنامەک دخواند، بەلێ کوڕێ وی یێ بچووک ئیزعاجا وی دکر، و دەمێ باب وەستیایی ژ نەهێلانا ئیزعاجا وی رابوو پارچە کاغەزەک ژ ڕۆژنامێ ڤەکر و سەر وێ پارچە کاغەزێ نەخشێ جیهانێ هەبوو، و ئەو کاغەز کرە پارچێن بچووک و دا کورێ خۆ و داخواز ژێ کر کو جارەکا دی ڤی نەخشەی دڕوست بکەت، و پشتی دایە کورێ خۆ چوو جارەکا دی ڕۆژنامێ بخوینیت.
و ب هزرا وی کوڕێ وی دێ گەلەک مژیل بیت ب دڕوستکڕنا وێ ڤە، و دێ بۆ ماوێ ڕۆژەکێ مینیت هەتا دڕوست دکەت، بەلێ ١٥ خولەک نەچوون کوڕێ وی ئەو نەخشە جاڕەکا دی رێکئێخست وەکی بەرێ و هات دا بابێ خۆ، بابێ وی ما حێبەتگرتی، وگوتێ: ئەرێ دەیکا تە تو فێری جوگڕافیێ کریە؟! کوڕێ وی بەرسڤا وی دا، و گوتی: نەخێر، بەلێ ل لایێ دی یێ کاغەزێ وێنەیەکێ سەروچاڤێن مرۆڤی ل سەربوو، و دەمێ من ئەو وێنە رێکئێخستی، وێنێ نەخشێ جیهانێ ژێ هاتە رێکخستن.
مەرەم ژ ڤێ کورتە چیرۆکێ نە هەر کارەکێ ئەم ب ڕۆخسار و سەرڤەی ببینین بڕیارێ ل سەر بدەین، چونکە هندەک کار هەنە پیدڤی ب وێ هزر و سەختیێ نینە یاکو ئەم هزر ژێ دکەین، بەلکو ئەو ژ ئەنجامێ هزرا مەیە کو ئەم ب ڕۆخساری بڕیارێ ددەین بێ کو تەماشەی ناڤەرۆک و بابەتێ وێ بکەین کا چەوایە؟
ئەڤ کورتە چیرۆکە گەلەك ل سەر ژیانا مەیا ئەڤرۆ دگونجیت، چونکە گەلەک تشت و کار دژیانا مەیا ڕۆژانە دا چێدبن بتنێ ئەم دبینین و بڕیارێ ل سەر ددەین بێی کو تەماشەی بکەینێ کا ئایە بابەت چیە؟ و چاوایە؟ و ژێدەرێ وێ چیە؟ نموونەک ل سەر ژیانا هەڤژینیێ دناڤ جڤاکێ مەدا، دەمێ ئەم دبێژین کوڕی یان کچێ هەڤژینیێ پێکبئینە؟ بێی کو هزر بکەت وپرسیار بکەت کا ئایە رەگەزێ بەرامبەر چاوایە باشە یان خرابە یان ڕازیە؟ ئێکسەر دێ بێژیت بەلێ! بێی چ پرسیارەک.
شمیدت (ئەدەبێ ئەڵمانی)
د ساڵێت شێستا دا ل ئێک ژ زیندانێن ئەڵمانیا زێرەڤانێت زیندانێ سەرەدەریەکا گەلەک خراب دگەل زیندانیان دکر، و ل ناڤ وان زیندانیان دا زیندانکریەک هەبوو ناڤێ وی شمیدت بوو و یێ زیندانکری بوو ب گەلەک ساڵان، بەلێ سەرەدەرییا زێرەڤانێت زیندانێ دگەل وی یا باش بوو، گومان ل دەڤ زیندانیێت دی چێبوو و وەسا هزرکرن کو شمیدت سیخۆرە و دگەل دەزگەهێت ئەمنی کار دکەت، بەلێ شمیدت بۆ وان سویند خار کو ئەوژی زیندانیەکێ وەکی وانایە و وی چ پەیوەندی ب دەزگەهێت ئەمنی ڤە نینە.
بەلێ پا هەر ژێ باوەرنەکرن، گوتنێ: ئەرێ ئەو چ ئەگەرە سەرەدەرییا زێرەڤانێت زیندانێ دگەل تە یا جیاوازە ژمە؟ گوت: بلا دێ بێژم، گۆتە وان: ئەرێ هوون ل دەمێ نڤیسینا نامێن خۆ، یێت حەفتیێ بۆ کەسوکارێن خۆ هوون چ دنڤیسین؟ هەمیا گوت: ئەم دەربارەی نەخۆشیا زیندانێ و سەرەدەریا خراب یا زێرەڤانێن زیندانێ دنڤیسین، شمیدت گۆت: بەلێ ئەز د ناما خۆدا ئەوا بۆ هەڤژینا خۆ دنڤیسم ل دوماهیێ دەربارەی خۆشیا زیندانێ و سەرەدەریا باش یا زێرەڤانێن زیندانێ دنڤیسم، و هەتا هندەک جاران ئەز ناڤێ هندەک زێرەڤانان دنڤێسم و پەسنا وان دکەم، چونکی نامێن مە ئێک ژ زیندانێ نا دەرکەڤیت هەتا هەمی نەهێنە خواندن ژ لایێ زێرەڤانێن زیندانێڤە، پشتی هینگێ زیندانیێن دی رابوون ڕێکا نڤیسینا نامێت خۆ گهۆڕین.
حەفتیا دیڤدا سەرەدەریا زێرەڤانێن زیندانێ خرابتر لێ هات دگەل وان و هەتا دگەل شمیدت ژی سەرەدەریا وان خراب بوو، پشتی چەند ڕۆژەکا شمیدت گوتە وان: ئەرێ هەوە چ نڤیسی بوو د نامێن خۆ دا؟ گوتن: مە نڤیسیبوو شمیدت ڕێکەک نیشا مە دا ئەم زێڕەڤانێن زیندانێ یێت سەرەدەریا وان خراب دگەل مە پێ سەرداببەین و باوەریا وان ب مە بهێت و ژمە درازی بن، پشتی هینگێ شمیدت رابوو دەستێت خۆ ل سەروچاڤێت خۆ دان و وەکی دینا پرچا خۆ گرت.
مەرەم ژ ئەڤێ چیرۆکێ ئەوە نە هەر دەما ئەم کارەکی بکەین ئەم بۆ کەسێن بەرامبەر بێژین، چونکە هندەک کەسێن هەین نەکو حەز ژ مە ناکەن، بەلکو حەز ژ سەرکەفتنا مە ناکەن، بەلکو کەرب ژ سەرکەفتنێن مە ڤەدبن و نەڤێن کەس ژوان باشتر بیت و چێتربیت، لەورا هەر تشتەکی دکەن داکو مە پێ ژناڤ ببەن ئەگەر خۆ ئەو ژی ب ژناڤچوونا مە پێ ژناڤ بچن! بەلێ دێ وژدانا وان ئارام بیت، چونکە ئەم ژناڤ چوینە و شکەستینە، لەورا ل سەر مە پیدڤییە ئەم نهێنی و پلانێن خۆ ژ بۆ وان نەبێژین، بەلکو ب نهێنی ڤە کار بکەین و بلا سەرکەفتنێن مە دەنگ ڤەدەن، هەروەسا باشترین وبخێرترین کار ئەو کارەیە یێ ب بێدەنگی دهێتە کرن.
کوڕکێ تۆڕە و بزمار (ئەدەبێ ئینگلێزی)
کوڕکەک هەبوو گەلەک یێ تۆڕە بوو، و کونتڕۆل ل سەر خۆ نەدکر، ژبەر هندێ بابێ وی تورکەکێ تژی بزمار ئینا، و گوتێ: کوڕێ من چ گاڤا توو تۆڕە بووی و تە کونتڕۆلا خۆ ل سەر عەسابێن خۆ نەکر، ڤان بزمارا ل سیاجێ دەپێ باغچەی بدە.
و ب ڤێ یەکێ ڤی کوڕکی ب یا بابێ خۆ کر، ول رۆژا ئێکێ ٣٧ بزمار ل سیاجێ دەپی دان، و لێدانا بزمارا نەیا ب ساناهی بوو، وەسا هەستپێکر کونتڕۆلێ لسەر خۆ دکەت هێدی هێدی، و پشتی هینگێ ب چەند ڕۆژەکان بزمار کێمتر ل سیاجی دان، و دماوێ چەند حەفتییەکاندا شیا باش کونتڕۆلێ لسەر خۆ بکەت، و ژ تۆڕە بوونێ ڕاوەستیا، و هەروەسا ژ لێدانا بزمارا ڕاوەستیا، و بابێ وی هاتە دەڤ و گوتە بابێ خۆ: ئەوا تە گۆتیە من، من تێدا سەرکەفتن ئینا، بابێ وی ژی ب کەیف بوو، و گوتێ: بەلێ کوڕێ من پێدڤییە نوکە تو وان بزمارا بینییە دەر هەر ڕۆژا تو تۆڕە نەبی، وی ژی دەست پێکر و هەر ڕۆژا تۆڕە نەببا بزمار دئینانەدەر هەتا بزمارەک د سیاجی دا نەهیلای.
و پشتی بزمار هەمی ئیناینەدەر چوو دەڤ بابێ خۆ و برە دەڤ سیاجی، و بابێ وی گوتێ: کوڕێ من تە یا باش کر، بەلێ سەحکە وان کونێت دسیاجی دا، و ئەڤ سیاج وەکی بەرێ نابیت، و هەروەسا گوتێ: دەمێ تو تشتان دبێژی و تو تۆڕە، دێ شینوارا هێلی وەکی ڤان کونان د نەفسێن خەلکی دا، و تو دشێی خەلکی بریندار بکەی و چەقۆکێ بینیەدەر بەلێ جهێ برینێ هەر دێ مینیت.
پەیام ژڤێ کورتە چیرۆکێ پیدڤییە ئەم ل سەر خۆ بین ددەمێ دانوستاندن و گەنگەشاندا، چێدبیت هندەک جاران ئەم هندەک پەیڤان و ڕستان بێژین بێی کو هزرا خۆ تێدا بکەین، و ئەنجام دبیتە ئەگەرێ دل شکاندنا کەسێ بەرامبەر، گەلەک جاران دبیتە ئەگەرێ نەخۆشکرنا هەمی ڕۆژا کەسێ بەرامبەر کۆ نە ئارام و تۆڕە بیت، ئەڤە هەمی ژبەر چەند ئاخڤتنەکانە کو هاتینە گوتن بێی هزرکرن، لەورا ئاموژگارییا من بۆ هەر کەسەکی بەری باخڤیت هزرا خۆ باش و باش بکەت، داکو پاش ئەو ئاخڤتن نەببنە ئەگەرێ پەشێمان بوونا وی کەسی.
و ل دوماهیێ ژئەڤان کورتە چیرۆکان دیاردبیت، کو ئارمانج ژێ ئەوە پێدڤییە ئەم دهەمی کار وکریارێن خۆ دا دهۆشیاربین و هزرا خۆ باش دکریارێن خۆدا بکەین، ئەڤجا چ ژ لایی ئاخڤتنێ ڤە بیت یان گۆتنا پلانا خۆیا پاشەڕۆژێ یان پشتگۆهاڤێتنا خەونێن خۆ یان هەر کارەکێ دی دڤێ ژیانێ دا پێدڤییە ب هۆشیاری بهێتە کرن، ئەگەر نە دێ بیتە ئەگەرێ ژناڤچوونا گەلەک تشتان کو تە هزر تێدا نەکربیت، و پاشی پەشێمانیێ چ مفا تێدا نینە.
نڤێسەر: ئامینا ابراهیم
پێداچوونا زمانی: هەرژین محمد
ژێدەر: عوسمان شنگالی (٣٦ کورتە چیڕۆک ژ ئەدەبێ جیهانی)