دلرابوون( ڤەرشیان) چیە ؟
دلرابوون نیشانەکە، نەکو ڕەوشەکە. ئەو کارڤەدانەکە هاریکاریێ دکەت ماددێن زیاندار ژ لەشێ تە دەربکەڤن. دەمێ دلێ تە ڕادبیت، پەستانەکا مەزن دکەڤیتە سەر ماسولکەیێن زکێ تە، و ئەڤ چەندە دبیتە ئەگەرێ هندێ کۆ خوارنێ بۆ ژ دەرڤی گەدەیا تە بهاڤێژیت .
ڕاستیێن سەرەکی
- دلرابوون نیشانەکە، نە کۆ نەخوشیەکە یان ڕەوشەکە بخو دەربکەڤیت.
- دلرابوون دهێتە دابەشکرن لسەر، دلرابووبەکا نە دوومدرێژ (acute)، یان ژی دلرابوونەکا دوومدێژ و دووبارەبوی (chronic).
- (gastroenteritis),هەودانێن گەدەیێ و رویڤیکان،هەروەسا ژەهربوونا خوارنێ بەربەلاڤترین ئەگەرن بۆ دلرابوونا ژ نیشکەکێ ڤە.
- دلرابوون دبیت نیشانەك بیت بۆ پەیدابوونا مەترسییەکێ.
- ئەگەر دلرابوونا تە پتر ژ جارەکێ ڤەکێشا، سەرەدانا نوشدارێ خۆ بکە.
چییە دبیتە ئەگەرێ دلرابوونا نە دوومدێژ ؟
دلرابوونا نە دوومدرێژ دبیت ژبەر ئەڤان ئەگەران پەیدا ببیت ژ وان ژی هەوکرنان، چارەسەری و دەرمان، ژەهراویبوون، یان دبیت هندەك ئەگەرن دی بن.
هەودانا گەدەیێ و ڕویڤیکان کوئەندامێ هەرسێ دبیتە ئێک ژ پترترین و بەربەلاڤترن ئەگەر بۆ گێژبوون و ڤەرشیانەکا ژ نیشکەکێ بە. هەودانا گەدەیێ و رویڤیکان پتریا جارا ژ ئەگەرێ ڤایروسەکێ پەیدادبیت، وەکی Norovirus يان rotavirus. هەروەسا بەکتریایێن: salmonella, shigella, campylobacter، دبیت ئەگەر بن بۆ هەودانا گەدەیێ و رویڤیکان.
ژەهراویبونا خوارنێ
- بەکتریا دبیت ب ژەهراویبوونا خوارنێ ڤە گرێدای بن.
- زکچوون و ئێشانا زکی ژی دگەل ڤەرشیانێ پەیدا دبن.
- Bacillus cereus, staphylococcus aureus
ژەهراویبوون
پتریا کەرەستێن نافماڵێ د ژەهراوینە، ئەگەر بهێنە داعيران، ژ نیشانێن ژەهراویبوونێ : گێژبوون و ڤەرشیان، دخەوچوون، قورسی د هەناسە کێشانێ دا.
لڤینەکا بازنەیی و دووبارەبووی (گێژبوون)
لڤینەکا بازنەیی و دووبارەبووی دبیت ئەڤ لڤینە ببیتە ئەگەرێ دلرابوونێ د کەسێن پێگەهشتی دا، هەروەسا دبیت دگەل دا، مرۆڤ زەر ببیت و خوهدانەکا سار بسەر لەشی دا بهێت .
ڤەخوارنا کحولی
ڤەخوارنا گەلەك کحولی پتریا جارا دلرابوون و گێژبوونێ پەیدا دکەت. یان ژی دبیت توشی ژەهراویبوونا کحولی ببی.
پشتی نشتەگەرییێ
ئەگەر تە نشتەگەریەك ئەنجامدا، دێ تۆ توشی دلرابوونێ بی، و دبیت نوشدار دەرمانان بدەنە تە، دا کۆ ئەڤێ دلرابوونێ براوەستینن.
Appendicitis - هەودانا زائدێ
دبیت ببیتە ئەگەرێ دلرابوون و گێژبوونێ. کۆ نەساخیەکە، ئێشانێ دئێختە نیڤەکا زکی(نافك)، هەروەسا دبیت ئێشان بهێتە ڤەگوهاستن بۆ بەشێ خوارێ یێ راستا زکی، ژ نیشانێن دی یێن ئەپێندسایدس، ژ دەستدانا حەزا خوارنێ، تا، ساربوون.
هەودانا پەنکریاسێ
هەوکرنەکە د پەنکریاسێ دا، د بیتە ئەگەرێ، ئێشان دزکی دا، دلرابوون، تا.
بلندبوونا پەستانا ژناڤدا یا کلوخێ سەری
حالەتەکێ مەترسییە، کو دبیت ببیتە ئەگەرێ گێژبوون و دلرابوونێ.
Meningitis التهاب السحايا
ژ نیشانێن ئەڤێ نەساخیێ، دلرابوون، تا، سەرئێشان، بێزاربوون ژ ڕوناهیێ.
Covid_19 پەتایا کورونایێ
گێژبوون، زکچوون، و دلرابوون ژ نیشانێن ئەڤێ نەساخیێ نە.
Diabetic ketoacidosis - ترشبوونا خینێ ژ ئەگەرێ نەخوشیا شەکرێ
ئەگەر تە نەساخییا شەکرێ هەبیت، دلڕابوون ژی دبیت بەشەك بیت ژ نیشانێن diabetic ketoacidosis، ئەڤ چەندە ڕویدەت دەمێ ڕێژا شەکرا خوینا تە گەلەك بلند دبیت و تە ئەنسولینا پێدڤی نەبیت د لەشێ خۆ دا.
چییە دبیتە ئەگەرێ دلرابوونا دوومدرێژ؟
دلرابوون دبیت نیشانەك بیت بۆ ئاریشەکا دوومدێژا ساخلەمیێ. ئەگەر دلرابوونا تە پتر ژ جارەکێ ڤەکێشا سەرەدانا نوشداری بکە .
چارەسەری و دەرمان وەک ئەگەر بو دلرابوونێ
ژ وان دەرمانێن کۆ دبیت ببنە ئەگەرێ دلرابوونێ :
- non-steroidal anti-inflammatory medicines (NSAIDs)
- nicotine patches
- anti-arrhythmic (medicines that suppress abnormal heart rhythms)
- metformin (a diabetes medicine)
- some antibiotics
- anticonvulsants
- هەروەسا، (دەرمانێن چارەسەریا سروشتی، چارەسەریێن تیشکی، خوارنا ڕێژەکا بلند یا ڤیتامینان، دووگیانی ).
بلا لبیرا تە بیت، هەر چارەسەریەکا تۆ وەلدگری و نیشانێن لاوەکی لدەف تە پەیدا بوون وەکی ( دلرابوون، گێژبوون لاوازبوون) سەرەدانا نوشدارێ خۆ بکە و ئەوی پێ ئاگەهدار بکە .
سەرئێشانا لایەکی
ئەڤە ژی ئێک ژ ئەوان نەساخییا نە یێن دلێ مروڤی پێ رادبیت.
هەستیاریا خوارنێ
نیشانێن هەستیاریا خوارنێ پێکدهێن ژ( دلرابوون، زکچوون، قەبزبوون، وەرمبوونا زکی ).
بەشێ سەری یێ ئەندامێ هەرسکرنێ - بورییا خارنێ دگەهینتە گەدەی
ئەگەر دلێ هەوە راببیت پشتی خوارنێ، دبیت ئەڤ نەساخییە لدەف هەوە هەبیت GORD، کو تێدا ترشاتی ژ گەدەی دزڤریت بورییا خارنێ.
بەرکێن گوڕچیسکان
دلرابوون و گێژبوون ژ نیشانێن هەبوونا بەرکێن گوڕچیسکانە، دگەل ئێشانا پشتێ یا مروڤی .
هندەك جاران ژی چ ژ ڤان ئەگەرێن مە سەری باس کری نا بنە ئەگەر بۆ دلرابوونێ، ئانکو ئەگەرێ وێ نە یێ دیارە !.
رەنگێن دلرابوونێ
- رەنگەکێ زەلال(بێی رەنگ): پتریا جاران، پشتی داعيرانا لیکی ددەمێ گەلەك دلرابوونێ دا دەردکەڤیت، ژەهراویبوونا خوارنێ، سەرئێشانا لایەکی.
- کەسك: زەرکا نە هەرسکری، ژەهراویبوونا خوارنێ
- زەر: زەرکا هەرسکری، ژەهراویبوونا خوارنێ.
- پرتەقالی: خوارنا هەرسکری، یان هەوکرنەك، هەوکرنا گەدەیێ و رویڤیکا، ئەپێندسایدس، هەوکرنا ژناڤدا یا گوهی .
- پیڤازی، سور: خوینبەربوون د کوئەندامێ هەرسێ دا، (پێدڤییە بلەز سەرەدانا نوشداری بهێتە کرن).
- قەهوائی، رەش : دبیت خوینبەربوون هەبیت، ژ ئەگەرێ قەرحا گەدەی، ئەڤە ژی نە یا ئاسایی یە، و پێدڤیە ئێکسەر بەرەف نوشداری ڤە بچیت، یان ژی قەبزبوونەکا دژوار هەبیت، یان پەنجەشێرا گەدەیی .
چەوا دلرابوون دهێتە دەستنیشانکرن ؟
ئەگەر پێدڤی بوو تۆ سەرەدانا نوشداری بکەی بۆ دلرابوونێ، نوشدار دێ بەرێخو دەتە وان دەرمان و چارەسەریێن تۆ دخوی، و کا مێژوویا وەرگرتنا تە بۆ وان دەرمانان چەندە، ئەڤ چەندە دێ هاریکارییا نوشداری کەت بزانیت، کا دلرابوون نیشانەکا لاوەکی یا دەرمانی یە یان نە .
- پشکنینێن خوینێ و دەستئاڤا زراڤ دهێنەکرن بۆ دیارکرنا هەوکرنان .
- پێدڤییە ئافرەت پشکنینا دووگیانییێ ژی بکەت .
- هەروەسا نوشدارێ تە دێ بەرێخۆ دەتە نیشانێن هشکبوونێ، وەکی پیستەکێ هشك، لێڤێن شەقشەقبوی، رەنگێ تاری یێ دەستئاڤا زراڤ، گێژبوون، چاڤزڤرین، خوهدان، و چوونا دەستئاڤێ بشێوەکێ نە ئاسایی .
- دا کۆ ئەگەرێ دلرابوونا تە بهێتە دەستنیشانکرن، ئەڤ پشکنینە هەمی دێ هێنە کرن.
چارەسەری و دەرمان
چارەسەریێ پەیوەندی ب ئەوێ جورێ دلرابوونێ ڤە هەیە یێ لدەف مروڤی هەی . پتریا جورێن دلرابوونێ لمال دهێنە چارەسەرکرن.
ژ وان چارەسەریا :
- گەلەك شلەمەنیا بخۆ، دا ژ هشکبوونێ بهێیە پاراستن.
- هندی ژ تە بهێت بلا شلەمەنیێت تە د پاقژ بن، و بسەناهی بن بۆ هەرسکرنێ، دا گەدەیا تە بێهنا خۆ بدەت.
- خۆ ژ بێهنێت تیژ دویر بکە، وەکی بێهنا خارنا دەمێ دهێتە چێکرن، گوڵاڤ، جگارە.
- دەمێ تۆ دەست ب خوارنا خوارنێن رەق دکەی، لدەستپێکێ وانا بخۆ کو د سەناهی بن بۆ هەرسکرنێ، وەکی برنجی.
- خۆ ژ خوارنێن چەوری و تیژ دویربکە.