خواندن ژ گرنگترین چالاکیان دهێتە هژمارتن کو رۆلەکێ مەزن د ئاڤاکرن و پێشڤەبرنا شیانێن هزرکرنا رەخنەیی یا تاکەکەسان دا هەیە. ئەو نە بتنێ ئامرازەکە بۆ بدەستڤەئینانا زانیاریان، بەلکو ئامرازەکا کاریگەرە بۆ هاندانا مێشکی و پەرەپێدانا شیانێن شرۆڤەکرن، هەلسەنگاندن و لێکۆلینێ. ب رێیا خواندنا بەردەوام و جۆراوجۆر، خوینەر دگەل هزر و بۆچوونێن جودا ئاشنا دبیت، کو ئەڤە یاریدەیا وی ددەت کو هەلویستێن پتر بابەتی و راستەقینە د بوارێن جۆربەجۆرێن ژیانێ دا وەربگریت. د ڤێ گوتارێ دا، ئەم دێ شرۆڤە کەین کا چاوا خواندن د پێشڤەبرنا هزرکرنا رەخنەیی دا هاریکارە، هەروەسا گرنگیا جۆراوجۆریا ژێدەرێن خواندنێ، و دێ نموونەیێن پراکتیکی و ڤەکۆلینان پێشکێش کەین دا کو هاریکاریا مە بکەن بۆ تێگەهشتنا ڤی رۆلی.
پێناسەیا هزرکرنا رەخنەیی
هزرکرنا رەخنەیی شیانا هزرکرنێ یە ب زەلالی و کویراتی، دگەل شیانا شرۆڤەکرنا ژیرانە یا هزر و هەلویستان، و وەرگرتنا بریاران لسەر بنگەهێ ئەنجامگیریێن ئاقلانە و لێکۆلینکری. هزرکرنا رەخنەیی پێدڤی ب شیانا جوداکرنێ یە د ناڤبەرا بۆچوونێن ب بەلگە پشتراستکری و هزرێن شاش یان چەواشەکەر. ئەڤ شیانە نە تنێ سنووردارە ب پشکنینا زانیاریان، بەلکو هەروەسا شیانا پێشکێشکرنا بەلگەیێن ب بەلگە پشتراستکری و شرۆڤەکرنا هزرێن جودا بێ لایەنگیری یان کارتێکرنا هەستان ژی دگریت.
چاوا خواندن هاریکاریا ئاڤاکرنا شیانێن هزرکرنا رەخنەیی دکەت
خواندن ب چەندین رێیێن جودا هاریکاریا ئاڤاکرنا هزرکرنا رەخنەیی دکەت:
ئێک، پەرەپێدانا شیانا کەسی بۆ جوداکرنا د ناڤبەرا راستی و بۆچوونان دا: دەمێ کەسەک گوتار یان پەرتووکان ژ ژێدەرێن جۆراوجۆر دخوینیت، ئەو دگەهیتە دیتنێن جودا، کو ئەڤە وی/وێ بهێزتر دکەت بۆ شرۆڤەکرنا جوداهیان د ناڤبەرا ڤان بۆچوونان دا و راددەیا باوەرپێکرنا وان. ب دەربازبوونا دەمی، خویندەڤان دشێت هەر هزر یان بۆچوونەکێ ژ هەمی ئالیان ڤە پشکنین بکەت، و دیار بکەت کا ئەڤ بۆچوونە لسەر بەلگەیێن بهێز هاتیە ئاڤاکرن یان تنێ پاساوەکە بۆ دیتنەکا کەسۆکی.
دوو، خواندن هاریکاریا باشترکرنا شیانا کەسی دکەت بۆ پرسیارکرنا پرسیارێن گرنگ. د دەمێ خواندنا پەرتووک یان گوتارەکێ دا، خویندەڤان فێر دبیت کا چاوا پرسیاران لسەر خالێن کو نە زەلال یان گومانبار دیار دبن بکەت. هزرکرنا رەخنەیی نە تنێ گرێدایی وەرگرتنا زانیاریانە وەکی خۆ، بەلکو پێدڤیە کەس ئازایەتیا پرسیارکرنێ لسەر هەر تشتەکێ کو پێشکێش دبیت هەبیت. ئەڤ جۆرێ پرسیارکرنێ شیانا شرۆڤەکرن و هەلسەنگاندنێ بهێز دکەت، کو ئەڤە هاریکارە بو وەرگرتنا بریارێن باشتر و زێدەتر رۆناهیکری.
گرنگیا جۆراوجۆریا ژێدەرێن خواندنێ:
جۆراوجۆریا ژێدەرێن خواندنێ ژ فاکتەرێن سەرەکی یە کو رۆلەکا گرنگ د پەرەپێدانا هزرکرنا رەخنەیی دا هەیە.چەند خویندەڤان زێدەتر بەرەڤ هزر و بۆچوونێن جودا و جۆراوجۆر بچیت، ئەو دێ زێدەتر شیاندار بیت کو ب شێوەیەکێ رەخنەیی بهزریت. خواندن د بوارێن جۆراوجۆر وەک فەلسەفە، زانستێن جڤاکی، دیرۆک، و وێژە هاریکاریا فرەهکرنا ئاسۆیا هزری و هاندانا هزرکرنا داهێنەر دکەت. ئەڤ جۆراوجۆریە دەرفەتێ ددەتە تاکەکەسی کو ئالیێن جودا یێن بابەتان بزانیت، کو ئەڤە شیانا شرۆڤەکرنا هزران ژ گۆشەیێن جودا بهێز دکەت.
بۆ نموونە، ئەگەر کەسەک پەرتووکەکێ د بوارێ فەلسەفێ دا بخوینیت، ئەو دێ شیانێن شرۆڤەکرن و راڤەکرنێ بدەست خۆڤە بینیت کو هاریکاریا وی/وێ دکەن ب کویراهی لسەر بابەتێن ئالۆز بهزریت. ل هەمان دەم، خواندن د بوارێن وەک زانستێن جڤاکی یان دیرۆکێ دا هاریکارە بو تێگەهشتنا کۆنتێکستێن جڤاکی، ئابووری و سیاسی کو کارتێکرنێ لسەر ئاڤاکرنا هزر و هەلویستان دکەن. ب ڤی رەنگی، جۆراوجۆریا خواندنێ هاریکارە بو باشترکرنا شیانا شرۆڤەکرنا هەر بابەتەکی ژ دیتنەکا پر-رەهەندی.
نموونەیێن پراکتیکی لسەر ڕولێ خواندنێ د هزرکرنا رەخنەیی دا:
وەرە دا نموونەیەکا پراکتیکی لسەر چاوانیا کارتێکرنا خواندنێ لسەر هزرکرنا رەخنەیی وەربگرین. بۆ نموونە، ئەگەر کەسەک بتنێ گۆتارەکێ دەربارەی گوهورینا کەش و هەوایێ ژ ژێدەرەکێ بتنێ بخوینیت، دبیت ئەو مەیل بکەت کو بۆچوونا پێشکێشکری بێ هزرکرن د بۆچوونێن دژ دا قەبوول بکەت. لێ ئەگەر ئەو گەلەک گۆتاران ژ ژێدەرێن جودا بخوینیت، دبیت ئەو تێبگەهیت کو گەلەک بۆچوونێن جودا لسەر ڤی بابەتی هەنە. هندەک گۆتار دبیت بالا خۆ بدەنە کارتێکرنا ژینگەهی، د دەمەکی دا کو گۆتارێن دی دبیت چارەسەریا ئاستەنگێن ئابووری یێن گرێدایی گوهەرینێن کەش و هەوایێ بکەن.
ب رێیا ڤێ پرژینگەهیێ د ژێدەران دا، خویندەڤان هەلسەنگاندنا رەوشێ لسەر بنگەهێ زانیاریێن جۆراوجۆر دکەت، کو ئەڤە شیانا وی/وێ بۆ وەرگرتنا بریارەکا هشیار و لسەر بنگەهێ شرۆڤەیا رەخنەیی بهێز دکەت.
ئەڤ نموونە نیشان ددەت کا چاوا خواندنا ژێدەرێن جۆراوجۆر هاریکارە بو پەرەپێدانا هزرکرنا رەخنەیی. ب خواندنا دیتنێن جودا، خویندەڤان فێر دبن کو:
- پرسیاران ژ زانیاریان بکەن و وان ب رەخنەیی هەلسەنگینن.
- بۆچوونێن جودا بەراورد بکەن و ناکۆکیان دیار بکەن.
- بەلگەیان و چاڤکانیان بنرخینن.
- دەرئەنجامێن خۆ لسەر بنگەهێ شرۆڤەیا کویر دەربێخن.
ڤەکۆلینێن حالەتێ یێن پشتڕاستکرنا ڕۆلێ خواندنێ د هزرکرنا ڕەخنەیی دا
گەلەک ڤەکۆلین گرنگیا خواندنێ د پەرەپێدانا شیانێن هزرکرنا رەخنەیی دا دیار دکەن. بۆ نموونە، ڤەکۆلینەکا کو ژ لایێ ناڤەندا "National Endowment for the Arts" ل ئەمریکا هاتیە کرن، نیشان دایە کو ئەو کەسێن کو بەردەوام دخوینن، خودان شیانێن شرۆڤەکرنێ یێن باشتر و شیانا هزرکرنا ڕەخنەیی یا بلندتر نە ب بەراوردی دگەل وان کەسێن کو ناخوینن. ل گۆر ڤەکۆلینێ، خواندن شیانا هزرکرنا سەربەخوە ددەتە کەسان، و شیانا تێگەهشتن و هەلسەنگاندنا دیتنێن کەسێن دی ل سەر بنگەهێ بەلگەیێن بەردەست پەرە پێ ددەت.
ڤەکۆلینەکا دی یا کو ژ لایێ "Journal of Educational Psychology" هاتیە کرن، نیشان دایە کو ئەو خواندکارێن بەشداری د چالاکیێن خواندنا کارلێکەر دا دکەن، وەک گەنگەشەیێن پەرتووکان و خواندنا گوتارێن ڕەخنەیی، پێشکەفتنەکا بەرچاڤ د شیانێن هزرکرنا ڕەخنەیی دا نیشان ددەن ب بەراوردی دگەل وان خواندکارێن کو تنێ ب خواندنا نەریتی ڕازی دبن.
ئەڤ چالاکیە دەرفەتێ ددەنە خواندکاران کو هزر و تێگەهێن جۆراوجۆر بگوهۆڕن، کو ئەڤە شیانا وان یا شرۆڤەکرن و ڕەخنەگرتنا ئاڤاکەر پەرە پێ ددەت.
د داویێ دا، خواندن ئێک ژ بنگەهێن سەرەکی یە بۆ ئاڤاکرنا شیانێن هزرکرنا ڕەخنەیی. ب ڕێیا خواندنا بەردەوام و جۆراوجۆر، کەس شیانێن خوە یێن شرۆڤەکرن، هەلسەنگاندن و بڕیاردانا ل سەر بنگەهێ بەلگە و ژیرییێ پەرە پێ بدەت. سەرەڕای وێ، جۆراوجۆریا ژێدەرێن خواندنێ شیانا کەسی یا مامەلەکرنێ دگەل هزرێن جۆدا و ڤەکۆلینا وان ژ هەمی ئالیان ڤە پەرە پێ ددەت. لەوما، پێدڤیە کو مە هەلوێستەکێ بهێز هەبیت بەرەڤ خواندنا بەردەوام ژ ژێدەرێن جۆراوجۆر، ب ئارمانجا پەرەپێدانا شیانێن هزرکرنا ڕەخنەیی کو ژ گرنگترین شیانان د ژیانا کەسایەتی و پیشەیی دا دهێنە هژمارتن.
نڤیسین: تێلی رێکانی
ژێدەر: (1)