کاریگەریا کەفتنا حکومەتا سوریێ لسەر عێراقێ ؟

پەیوەندیێن عێراق و سوریا بو دەهان سالێن بەری نها دهێنە دیتن ، پشتی سەرهلدانا پارتا بەعس کاریگەری لسەر پێکئینانا رژێمەکا دکتاتوری  لهەردوو وەلاتاندا هەبوو  . هەڤپەیمانێن ناوچەیی ژی وەکو هەڤپەیمانا حافز ئەسەدی دگەل ئیرانێ لدەمێ شەرێ دگەل عیراقێ دا ، رولەك هەبوو بو لاوازکرنا پەیوەندیان ، وەلاتێ عێراقێ شیاناخو نیشاندا بو خوپاراستن ژ  دەستێوەردانا راستەوخو د ململانا سوریێ دا ، سەرەرای بانگەوازیا هندەك لایەنێن عیراقێ بو بەرگریکرنێ ژ بەرژەوەندیێن شیعەیان و بەرهنگاربوونا گروپێن تیروری ل وەلاتێ سوریایێ  .  

کەفتنا رژێما بەشار ئەسەدی دێ لاپەرەیەکێ نووی د مێژوویا پەیوەندیێن سووریا و عێراقێ دا ڤەکەت ، پشتی چەندین سالان ژ گرژی و ڤەقەتیانا پەیوەندیان نوکە هەردوو وەلاتێن جیران دشێن پەیوەندییان لسەر بنەمایێ رێزگرتنا ئێکودو و  

بەرژەوەندییا هەڤبەش ئاڤابکەنەڤە، سەرەرای مێژوویەکا دیر و درێژ و ئالوز . عێراق و سوریا پێگەهەکێ بێ وێنە هەیە بو دروستکرنا هەڤبەشیەکا مفابەخش کو بەشدارن د سەقامگیریا ناوچەیێ دا  .  

یا پێتڤیە پەیوەندیێن هەردوو وەلاتان لسەر بنەمایێ رێزگرتنێ و هەڤکارییا ئێکودو بیت و زەمینە بو سەردەمەکێ نوی یێ هەڤبەشێ  ئاڤاکەر دناڤبەرا سوریا و عێراقێ بکەت .    

ئەو گهۆڕینا ژ سوریێ دروست بوی پێشبینی دهێتەکرن کو ئەو چەندە ل عێڕاقێ سەرهلبددەت؟ 

پشتی  حکومەتا  ئەسەدی  کەفتی  جۆرەك  ژ  مەترسیان  ل  سەر  عێراقێ  درست  بوون  ئەوژی  وەك  یا  دیار  بوو  لەشکەرێ عێراقێ ب درێژاهیا سنوران هاتبوو ئامادەکرن بۆ بارودۆخەکی نەخواستی،  هەروەسا کەفتنا حکومەتا سوریێ مەترسی ل سەر ناوچەیێن دەوروبەر  یا دروست کری چاڤەرێ دهێتە کرن کو ئاریشێن ئەمنی و سیاسی و کۆمەلایەتی درست ببن .  

ژبەر ڤێ چەندێ پێتڤییە حکومەتا عێراقێ ب هۆشیارانە رەفتاران بکەت کو دژی ئاخفتنێن خەلکێ ڤی ناوچەیێ نەبیت ، پشتی پتر ژ ٢٠ ساڵان ژ  گهۆرینا حکومەتا عێڕاقێ ئەرێ پرۆسەیا سیاسی یا عێراقێ سەرکەفتی بوویە و یان ژ هەمبەری شکەستنێی ە چونکی  حەتا  نوکەژی  خەلکێ  عێراقێ  هەتا  باشورێ  کوردستانێ ژی  نەڕازییە  ژ  ئەڤی  پرۆسەیێ  و  ئەڤێ  چاکسازیێ، هەروەسا چاڤدێرێن سیاسی وێ چەندێژی دووپات دکەن کو نەیا دیارە ئەو بارودۆخێ ل سوریێ چێبووی کاریگەریێن ئەرێنی دێ کەتە سەر عێراقێ ئان نە کا حکومەت دێ چاکسازیان دەست پێکەت بەری بگەهتە وی ئاستی کو دەستێوەردانا دەرەکی د عێڕاقێدا بهێتە کرن، چونکی کەفتنا حکومەتا سوریێ پلانەك بوو ژ لایێ تورکیاڤا کو پشتەڤانی ژبو دهاتە کرن .   

کاریگەریا سەرهلدانا گروپێن تیروری: -   

هەردوو وەلاتێن سوریا و عێراقێ بدەست سەرهلدانێن گروپێن تیروری دنالن ، ئەڤێژی یا وەکری هاریکاریا دناڤبەرا وان دا یا پێتڤی بیت بوهندێ گروپێن وەك داعش هێزا خو بدەستڤەنەئینەڤە . ئەڤەژی ب دەستبسەرداگرتنا دامەزراوەیێن هەستیارێن وەك کەمپا ئەلهول و پێکڤە کارکرن بو هەلوەشاندنا تورێن قاچاخ کو مەترسیا ئەمنی و ئابووری بو هەردوو وەلاتان دروست دکەن ، بوهندێ عێراق و سوریا پەیوەندیەکا هەڤبەشا راستەقینە دروستبکەن پێتڤیە عێراق ب رێکا روانگەها عەرەبی ڤە مامەلەیێ دگەل نیگەرانیێن سەبارەت ب سوریێ بکەت نەك د چاڤیلکەیا کارتێکرنێن ئیرانی دا  .  

سیاسەتێن عێراقێ بەرامبەر سوریا دڤێت دگەل جیهانا عەرەبی بەرفرەهتر ئێکبگریت ، پەیوەندیێن دگەل یاریزانێن  سەرەکی یێن ناوچەیێ وەك سعودیە و ئوردن و مسرێ باشتربکەت . عێراقێ نەڤێت بەرەڤان بیت بو بەرژەوەندیێن ئیرانێ ل سوریا و گرنگیدان ب هەڤپشتیا عەرەبی پەیوەندیەکا هەڤسەنگتر و ئاڤاکەر دناڤبەرا هەردوو وەلاتان دا مسوگەردکەت .  

هەڤکاریا دناڤبەرا کەرتێن تایبەتێن ل سوریا و عیراقێ دشێت زێدەتر پەیوەندیان دروستبکەت و دەلیڤێن کاری و  پروژەیان دابین بکەت کو مفا بو هەردوو لایان دێ هەبیت ، گرنگیدانا هەڤبەش ب بازرگانی و ژێرخانا ئابووری دشێت ناوچەیێ بگوهریت بو ناڤەندەکا چالاکا ئابووری و خوشگوزەرانی  .  

کاریگەریا شەرێ مەزهەبی: -

دەمێ کو وەلاتەکێ باوەری ب یەکپارچەیی و مافێ گەلان نەبیت،  زمانێ هێزێ بکاردئینیت چ رامانێ ناهێلیت بۆ ئێک پارچەیێ و ئێک رێزی و پێکڤەژیانێ  ، مێژوویا عێراقێ چ رۆژێن بێ شەڕ و تیرۆر نەدیتینە،  گەلە ک ئاریشەیێن بێ وێنە یێن هەین ل ئاستێ ئابووری و کۆمەڵایەتی و گەلەک ئاریشەیێن دیتر  ، کێمیا خزمەتگوزاریان  و بێکاری و هەلاوسان  و دۆخێ هەژاریێ بویە ئەگەرێ هندێ کو سەدان هزار کەس ب ۆ نەهێلانا برسیبوونێ بەرێ خۆدایە دەوروبەرێن ناوچەیێن پیرۆز یێن شیعە نشین و ل دەوروبەرێن مەرجەع  و سیاسەتمەداران کۆمبوین ، کو چەندەها میلیشیاتیێن هەین  و دیمۆگرافیاوان ناوچەییان ب ڤان کەسان دهێتە گوهۆرین،  وەک یا دیارە ل عێراقێ 73 میلیشیاتێن جۆراوجۆر هەنە کو ژلایێ حەشدا شەعبی مۆلەت یا پێ هاتییە دان،  کو ئەڤ میلیشیاتە شیعە مەزهەبن گەلەک جاران یێن بوویە مەترسی ل سەر کوردستانێژی نە ب تنێ ناڤخۆیا سنورێ عێراقێ  ، هەروەها ئەڤ چەندە دگەل سونە مەزهەبێن عێڕاقی یا هاتییە کرن کو یێت کەتینە هەمبەری چەندین ململانێیان،  هەروەسا شەر و ململانێیێن شیعە و سونەیان ئاریشەکا مێژوویە و یا بەردەوامە هەر بارودۆخەکێ نە چاڤەڕێکری دروست ببیتن و شەڕەکێ مەزهەبی دروست ببیت دناڤبەرا واندا ئەوە هەڤسەنگیا هێزێ نامینیت  د دەولەتێ د ا دێ بیتە ئەگەرێ دروست بوونا شەرەکێ ناڤخۆیی دناڤبەرا واندا و ئەڤچەندەژی مەترسیە بۆ سەر ئێک لابوون و سەرکەفتنا ئێک ژ وان لایەنان، لایەنێ مەزهەبی هوکارە بۆ دروست بوونا ئالۆزیا وەلاتی و کو هەتا نۆکە ئەو هەڤرکیە هەر یا بەردەوامە و لایەنێ هێزێ و دەسەلاتدار سەرپشکێت ڤان ئالۆزیانە.  

کاریگەریێن ئابووری: -   

گوهورینێن ئابووری یێن فەرمی دناڤبەرا عێراق و سوریا زور سنوردان ، هەناردەکرنا تومارکری یا سوریایێ بو عێرققێ ل سالا 2023 دا ژ 58 ملیون دولاران دەرباس نابیت ، ب بەراورد هەناردەکرنا عێراقێ بو سوریا کو بتنێ ب بهایێ 27 ملیون دولارانە   .

دەرفەت هەیە بو عێراقێ هەناردەکرنا نەفتێ بو سوریێ زێدەببیت ، راگەتنا پێشبینیکری یا هەناردەکرنا نەفتا خافا ئیرانێ بو سوریێ رەنگە رێکێ خوشبکەت بو بندێ بەغدا بشێت ببیتە جێگرێ تەهرانێ و پێتڤیێن نەفتا سوریێ دابینبکەت بەلکی نەفتا رەش و نەفتا سپی بو برێڤەبرنا وێستگەهێن کارەبێ  .  

ئەڤەژی ژبەر دابەزینا بەرهەمئینانا نەفتێ ل سوریێ کو برێژا 40 هزار بەرمیل د روژەکێ دا ل سالا 2023 ، جورەکێ  دیترێ ئابووری هەیە کو بازرگانیا نەئاسایی نوینەراتیا هندێ دکەت ، لدیف وێ قاچاغبرنا پارەی ب رێکا کوتلەیێن چەکدار ڤەدگریت و هەروەسا قاچاغکرنا ماددەیێن هوشبەر چ ل سوریێ بو عێراقێ بیت یان بەروڤاژی  .

عێراقی پێشبینیا بارودوخێ سیاسی و ئێمناهیێ دگەل سوریێ دکەن ، ب بەرچاڤوەرگرتنا ئەڤا کو هەردوو وەلاتان سنورەکێ درێژێ هەی کو نزیکی 605 هزار کیلومەترێن دووجایە و عێراقی دبێژن تنێ مە دڤێت سوریا وەلاتەکێ ئارام و ئاسایشا تێدا پاراستی بیت  .

نڤیسەرێن ڤێ گوتارێ:

دیندار سەرگەلی

هوشمەند برادوستی