دروستبوونا بەرکان: ڕویددەت ل دەمێ کانزا یان ماددەیێن ئەندامی بلور دبن و ل بەشێن جیاوازێن لەشیدا کۆمدبن. ئەڤ بەرکە دشێن د گورچیسك، میزڵدان، زەڕاڤ و ئەندامێن دیتردا دروست ببن. زۆرجار گەشەکرنا وان دبیتە هۆکارێ ئازارەکا بەرچاڤ و ئاڵۆزییێن دی لدویڤ قەبارە و جۆر و جهێ بەرکان.
جۆرێن بەرکان د لەشیدا:
بەرکێ گورچیسکان
ئەڤە چێدبن د گورچیسك و بوڕیا میزێ و میزڵدانکێدا.
جۆرێن وان:
- بەرکێ کالیسیۆم: ئەڤە بەربەلاڤترین جۆرن و بریتینە ژ بەرکێ کالیسیۆم ئۆکسالات و کالیسیۆم فۆسفات.
- بەرکێ ترشێ یوریك: ئەڤە د وان کەساندا دروست دبن کو ئاستێ ترشێ یوریکی بەرزە، زۆرجار ب ئەگەرێ خۆراکێ زۆر پڕۆتین یان هۆکارێن بۆماوەیی دروست دبن.
- بەرکێ ستروڤیت: ئەڤی جۆری پەیوەندییا ب هەودانا ڕێڕەوا میزێڤە هەی و دشێت ب لەز گەشە بکەن.
- بەرکێ سیستین: دەگمەنە و ب ئەگەرێ تێکچوونەکا بۆماوەیی دروست دبیت کو دبێژنێ سیستینوریا، کو لەش زۆر سیستینی د میزێدا دەرددەت.
بەرکێ گورچیسکێ بەربەلاڤترین جۆرێ بەرکییە و زۆرجار تووشی وان کەسان دبیت ئەوێن تەمەنێ وان د ناڤبەرا 30 بۆ 60 ساڵدایە.
مەترسی: بەرکێ مەزن دبیتە ڕێگر د چوونا میزێدا، ئەڤەژی دبیتە هۆکارێ تێکچوونا گورچیسکێ یان هەودانێ.
بەرکێ زەڕاڤی
ئەڤە چێدبن د زەڕاڤیدا.
جۆرێن وان:
- بەرکێ کولسترۆلی: بەربەلاڤترین جۆرە، زۆرجار پەیوەندی ب کولسترۆلێ زێدەڤە هەیە د شلێ زەڕاڤیدا.
- بەرکێ پیگمێنت(ڕەنگ): ژ بلوروبینی دهێتە دروستکرن و پەیوەندی ب جگەر یان تێکچوونا خوینێڤە هەیە.
بەرکێ زەڕاڤی بەربەلاڤترە د ئافرەتاندا و وان کەسان یێن تەمەنێ وان دسەر 40 سالیێدا.
مەترسی: ئەگەر بەرکێ زەڕاڤی ڕێڕەوا شلێ زەڕاڤی بگریت، دێ بیتە ئەگەرێ ئازارەکا زۆر، هەودانا ڕێڕەوا شلێ زەڕاڤی، یان هەودانا پەنکریاسی.
بەرکێ میزڵدانی
ئەڤە چێدبیت د میزڵدانیدا.
هۆکار: زۆرجارا ئەڤ بەرکە دروست دبن دەمێ کو میزڵدان بە تەمامی ڤاڵا نەبیت، ئەڤەژی ڕێکێ ددەتە میزێ بلور بیت.
بەرکێ میزڵدانێ زێدەتر د زەلامێن مەزندا دروست دبیت ئەگەر پڕوستات مەزن ببیت، بەلێ دشێت هەر کەسەكی تووش بکەت ئەگەر رێڕەوێن میزێ دگرتی بن.
مەترسی: ئەگەر نەهێتە چارەسەرکرن، دێ بیتە ئەگەرێ هەودانێ یان زیانگەهاندن ب میزڵدانێ.
بەرکێ لیكە ڕژێنێ
ئەڤە چێدبیت د ڕژێنا لیکیدا.
ئەڤە کێمترە ژ بەرکێ گورچیسکان یان بەرکێ زەڕاڤی و باراپتر تووشی مەزنێن تەمەن ناڤەراست دبن.
مەترسی: بەرك دبیتە هۆکارێ ڕێگری کرن د چوونا لیکیدا، ئەڤەژی دبیتە هۆکارێ ئازار و هەودانێ د ڕژێنا لیکیدا.
بەرکێ پەنکریاسی
ئەڤە چێدبیت د پەنکریاسیدا.
هۆکار: زوربەی جاران یا گرێدایە ب هەودانا دومدرێژا پەنکریاسیڤە.
مەترسی: ئەڤ بەرکە دشێن ڕێڕەوێن پەنکریاسی بگرن و ئەڤە دبیتە ئەگەرێ ئێشان و هەودان و ئاریشێن هەرسکرنێ.
ئەگەرێن دروستبوونا بەرکان:
- بێی ئاڤی(هشکبوون): ئێك ژ هۆکارێن سەرەکی یێن دروستبوونا بەرکان ب تایبەت د گورچیسك و میزڵدانێدا ئەوە کو میزا خەستکری دبیتە هۆکارێ بلوربوونا کانزایان.
- خۆراك: خۆراکێ زێدە ب خوێ, شەکرێ, یان پڕوتینێ گیانەوەری مەترسیا توشبوونێ ب بەرکێن گورچیسك و زەڕاڤی زێدەدکەت. ئەو خوارنێن ئوکسالات زۆرە وەکی(سپیناغ و چەرەزان) توشبوونێ ب بەرکێن کالسیومێ زێدەدکەت.
- بۆماوەیی: هندەك کەس بارودوخێن وەکو سیستینوریا ب میرات دگرن، ئەڤەژی وەل وان دکەت زێدەتر تووشی بەرکێ سیستین ببن.
- هەودان: بەرکێ ستروڤیت ژ بەرسڤدانا هەودانا ڕێڕەوێن میزێدا دروست دبیت، ددەمەکیدا بەرکێ زەڕاڤێ ڕەنگاوڕەنگ پەیوەندی ب هەودانا کۆئەندامێ زەڕاڤیڤە هەیە.
- هندەك نەخۆشی: قەلەوی و نەخۆشیا شەکرێ و نیشانێن میتابولیك(کارلێکا گوهارتنا ماددێن خوارنێ بۆ وزێ) ئەگەرێ دروستبوونا بەرکان زێدە دکەن، زێدەبوونا پاراسایرۆید دبیتە هۆکارێ زێدەبوونا ئاستێ کالیسیۆمی د میزێدا و ئەڤەژی دبیتە هۆکارێ دروستبوونا بەرکێ د گورچیسکاندا.
- دەرمان: هندەك دەرمان، وەکو diuretics, calcium-based antacids, proteaseinhibitors دبیت مەترسیا دروستبوونا بەرکان زێدە بکەن.
نیشانێن دروستبوونا بەرکان
- بەرکێ گورچیسکان: ئێشانەکا توند یا پشت یان تەنشتان، زکچوون و دل رابوون و دیاربوونا خوینێ د میزێدا، چێدبیت بەرکێ بچوویکتر ب ئازارەکا کێم دەربازببیت، لێ بەرکێ مەزنتر دبیتە هۆکارێ دائێخستن و ئازارەکا زۆر.
- بەرکێ زەڕاڤی: ئێشانەکا زۆر یا بەشێ سەری یێ لایێ ڕاستێ یێ زکی، زۆرجار پشتی دانەکێ خوارنێ یێ بدوهن، زکچوون، دل رابوون، زەرك ئەگەر بۆریا شلێ زەڕاڤی هاتە گرتن.
- بەرکێ میزڵدانێ: ئێشانا بەشێ خوارێ یێ زکی و ب زەحمەت میزکرن و زۆر میزکرن و خوین د میزێدا.
- بەرکێ لیکە ڕژێنێ: ئێشان و وەرمتنا ناڤ دەڤی بتایبەتی لدەمێ خوارنێدا، چونکە ڕژێن یا دائێخستیە نەشێت لیکی دەربدەت.
- بەرکێ پەنکریاس: ئێشانا بەشێ سەری یێ زکی و زکچوون و دل رابوون و کێشەیێن هەرسکرنێ.
خۆپاراستن
- شهدار بمینە: ڕۆژانە شلەیێ پێدڤی ڤەخۆ داکو ڕێگریێ ل چڕبوونا کانزایان د میزێدا بکەت.
- خۆراکێ هەڤسەنگ: کێمکرنا وەرگرتنا سۆدیۆمی و پرۆتینێ گیانەوەری و ئەو خۆراکێن ئۆکسالات تێدا زۆربیت، پاراستنا ئاستێ هەڤسەنگێ وەرگرتنا کالیسیۆمی.
دەرئەنجام:
دروستبوونا بەرکان د لەشیدا، چ د گورچیسك، میزڵدان، زەڕاڤ، یان ئەندامێن دیتردا، ئەگەر نە هێتە چارەسەر کرن، دێ بیتە هۆکارێ ئێشانەکا زۆر و ئاڵۆزییان، هۆکارێن مەترسیێ دجیاوازن بەلێ زۆرجارا بریتینە ژ کێم ئاڤی، خۆراک، هەودان و مەیلا بۆماوەیی. بۆ ئەوێن کو بەرکێن وان دووبارە دروست دبنەڤە، چارەسەریێن پزیشکی زۆر گرنگە دا کو تووشی ئاڵۆزیێن زێدەتر نەبن.
نڤیسەر: هێما کامیران
پێداچوونا زمانی: ئامینا ابراهیم
ژێدەر:
- 1. National Kidney Foundation.
- 2. Mayo Clinic.
- 3. Cleveland Clinic.
- 4. American Urological Association.
- 5. Johns Hopkins Medicine.