نەخۆشیا تەنگەنەفەسیێ ڕەوشەکا درێژخایەنا کۆئەندامێ هەناسێیە و ب ملیۆنان کەس تووش دبنێ ل سەرانسەری جیهانێ، ب هەودان و تەنگبوونا بۆریا هەناسێ دهێتە نیاسین، ئەڤەژی دبیتە ئەگەرێ کێشەیێن هەناسەکرنێ. هەرچەندە نەخۆش دووبارە وەکی بەرێ نازڤریت، چونکی نەخۆشیەکا درێژخایەنە و چارەسەر نابیت، بەلێ دشیاندایە ب چارەسەری و چاڤدێرییەکا دروست بهێتە برێڤەبرن.
ئەگەر:
تەنگەنەفەسی ب ئەگەرێ تێکەلەیەك ژ هۆکارێن بۆماوەیی و ژینگەهی دروست دبیت، هۆکارێ دروست یێ تەنگەنەفەسیێ ب تەمامی نەهاتیە زانین، بەلێ هندەك هۆکار دشێن ڕەوشێ توندتر بکەن یان ببیتە هۆکارێ گەشەکرنا وێ:
1- بۆماوەیی:
پێشینەیێن خێزانێ ئەگەرێ تووشبوون ب نەخۆشیا تەنگەنەفەسیێ زێدە دکەن.
2- هۆکارێن ژینگەهی:
بەرکەفتن ب هندەك ماددەیێن هەستیار، ب تایبەتی ل دەستپێکا زاڕوکینیێ، دبیتە هۆکارێ تووشبوون ب نەخۆشیا تەنگەنەفەسیێ.
ئەڤەژی پێکهاتینە ژ:
- ماددەیێن هەستیار:توڤێ رووەکی، تۆز، کەڤشکێ گیانەوەری، کەڕوو و هتد.
- ماددەیێن وەڕسکەر(هاندەر): دوکێلا تویتنێ، بێهنێن بهێز، پیسبوون، یان دوکێلێن کیمیایی.
3- هەودانا کۆئەندامێ هەناسەدانێ:
هەودان ب تایبەتی د تەمەنێ زاروکینیێدا دبیتە هۆکارێ هەودانا بۆریێن هەناسێ یا درێژخایەن و دبیتە هۆکارێ تووشبوون ب نەخۆشیا تەنگەنەفەسیێ.
4- بەرکەفتنا پیشەیی:
هندەك کار، ب تایبەت ئەوێن کو تۆز، ماددەیێن کیمیایی، یان دوکێل تێدایە، چێدبیت مەترسیا تووشبوون ب تەنگەنەفەسیێ زێدە بکەت بۆ نموونە ( کرێکارێن چاندنێ، پاقژکرنێ، یان کرێکارێن کارگەهان).
5- ب ئەگەرێ وەرزشکرنێ:
هندەك کەس بتنێ ل دەمێ چالاکیێن جەستەیی تووشی نیشانێن تەنگەنەفەسیێ دبن، ڕەوشەك کو ب گرژبوونا بۆریێن هەناسێ ب هۆکارێ وەرزشکرنێ دهێتە نیاسین ب (EIB).
نیشانێن بەربەلاڤێن نەخۆشیا تەنگەنەفەسیێ:
نیشانێن نەخۆشیا تەنگەنەفەسیێ ژ کەسەکی بۆ کەسەکێ دی تر دهێتە گوهوڕین و توندییا وێ دهێتە گوهوڕین، دبیت هندەك کەس ڕۆژانە تووشی نیشانێن نەخۆشیێ ببن، د دەمەکیدا هندەکێن دی تر دبیت کێم تووشی نیشانان ببن.
نیشانێن بەربەلاڤ بریتینە ژ:
1. هەناسە تەنگی:
هەستکرنە ب ئەوێ کو نەشێت هەوایێ پێدڤی بگەهینیتە ناڤ سیهان، زۆرجار ب ئەگەرێ چالاکیێن جەستەیی خراپتر دبیت.
2. خیز خیزا هەناسەدانێ:
دەنگەکێ فیشە ل دەمێ هەناسەکرنێ ب تایبەت ل دەمێ هەناسەدانێ.
3. کۆخك:
زۆرجار ب شەڤێ یان زوی سپێدێ خراپتر دبیت، کۆخكەکا هشکە لێ دبیت بەلغەم ژی دگەلدا بیت.
4. گرژبوونا سینگی:
هەستکرنە ب فشار یان گرژبوون د سینگیدا کو دبیت نەڕەحەتی یان ئازار هەبیت.
5. زوی بزوی هەودانا کۆئەندامێ هەناسەکرنێ:
ئەو کەسێن تەنگەنەفەسیا وان ب خرابی کۆنترۆڵ کریە، دبیت تووشی هەودانا دووبارەبووی یا کۆئەندامێ هەناسێ ببن.
نیشانێن تەنگەنەفەسیێ دشێن ب ئەگەرێ چەند هۆکارەکان دەستپێبکەت یان خراپتر بیت:
- ماددەیێن هەستیار: وەك توڤێ رووەکی، کەڤشکێ گیانەوەری، تۆز...هتد.
- پیسبوونا هەوای یان دوکێل: دوکێلا جگارا و پیسکەرێن ژینگەهێ.
- گوهوڕینا کەش و هەوای: هەوایێ سار یان گوهوڕینا ژ نیشکەکێڤە یا پلەیا گەرمیێ.
- فشارێن دەروونی: فشارێن دەروونی یان نیگەرانی دشێت نیشانان زێدە بکەت.
جۆرێن نەخۆشیا تەنگەنەفەسیێ:
1. تەنگەنەفەسیا هەستەوەر: ب ئەگەرێ ماددەیێن هەستیار وەك توڤێ رووەکی، تۆز، یان کەڤشکێ گیانەوەری دەستپێدکەت.
2. تەنگەنەفەسیا نە هەستەوەر: زۆرجار ب ئەگەرێ ماددەیێن هاندەر وەك دوکێل، بێهنێن بهێز، یان پیسبوونا هەوای دەستپێدکەت.
3. تەنگەنەفەسی ب ئەگەرێ وەرزشکرنێ (EIB): ب ئەگەرێ چالاکییێن جەستەیی دەستپێدکەت.
4. تەنگەنەفەسیا پیشەیی: ب ئەگەرێ هەڵمژینا ماددەیێن هەستیار یان ماددەیێن هاندەر ل جهێ کاریدا دروست دبیت.
5. تەنگەنەفەسیا شەڤانە: د شەڤێدا نیشان خرابتر دبن و دبیتە هۆکارێ تێکچوونا خەوێ.
چارەسەری و بڕێڤەبرنا نەخۆشیا تەنگەنەفەسیێ:
دشیاندایە تەنگەنەفەسی ب شێوەیەکێ کاریگەر بڕێڤەبچیت ب تێکەلەیەك ژ دەرمانان، ڕێکخستنا شێوازێ ژیانێ و دوورکەفتن ژ هەمی هۆکاران.
1. دەرمان
دەرمان ل ژێر چاڤدێریا نوژدارێن تایبەتمەند دهێنە دان.
2. شێوازی ژیانێ و بڕێڤەبرنا ژینگەهێ
دوورکەفتن ژ هوکاران: دەستنیشانکرن و کێمکرنا بەرکەفتنێ ب هۆکارێن تەنگەنەفەسی (وەك ماددەیێن هەستیار، پیسبوون، یان دوکێل) زۆر گرنگە بۆ ڕێگریکرن ل هێرشێ.
- وەرزشکرنا بەردەوام: هەرچەندە وەرزشکرن دشێت تەنگەنەفەسیێ دروست بکەت، بەلێ ب بڕێڤەبرنا دروست و تەکنیکێن گەرمکرنێ، چالاکییێن جەستەیی بەردەوام دشێت هاریکار بیت بۆ باشترکرنا کارکرنا سیهان.
- خۆراکێ تەندروست: خوارنێن دەوڵەمەند ب کەسکاتی و فێقی، کو پێکهاتەیێن خۆراکی یێن دژە هەودانێ دابین دکەت، دبیت هاریکاربیت د کێمکرنا نیشاناندا.
هێرشێن تەنگەنەفەسیێ
نیشانێن هێرشا تەنگەنەفەسیێ بریتینە ژ:
- هەناسەکرنا توند.
- نەشیانا گوتنا رستەکا تەمام.
- لێڤ یان سەروچاڤ شین دبن (cyanosis).
دەرئەنجام
ل دەمەکیدا تەنگەنەفەسی نەخۆشیەکا درێژخایەنە و هندەك جارانژی چالاکە، بەلێ دشیاندایە ب شێوەیەکێ کاریگەر ب دەرمانێن دروست و گوهوڕینا شێوازێ ژیانێ و دوورکەفتن ژ هۆکاران بڕێڤەبچیت.
ب تێگەهشتنا هۆکاران و نیشانان و چارەسەریێن بەردەست، ئەو کەسانێن تووشی تەنگەنەفەسیێ بووین دشێن پێنگاڤێن باش بهاڤێژن بۆ کێمکرنا کاریگەریێن نەخۆشیێ لسەر ژیانا ڕۆژانەیا وان.
نڤیسەر: هێما کامیران
پێداچوونا زمانی: ئامینا ابراهیم