خوێندکارێن ژنوی دەست ب پرۆسا خواندنێ دکەن ل زانکۆیێ، پتریا جاران پێتڤی ب دەمەکێ درێژ دبن ژبۆ تێگەهشتنا وێ ژینگەها نوی یا ئەو تێدا، و ئەو هەمی ئاستەنگێن دهێنە د ڕێکا وان دا ئەگەر ئەوە دبیت پشتەڤانی و گرنگی پێدانەکا تایبەت و پێتڤی نەبیت ژبۆ کو بشێن بشێوازەکێ باش تێکەلی سەقایێ زانکۆیا خۆ ببن.
پرۆسەیا بۆلۆنیا، هەر دەمێ زۆڕبەیا خوێندکاران گۆهل ڤی ناڤی دبیت، ئێکسەر هزرا وان ئاڵۆز دبیت و پتریا وان هەتا زانکۆیێ ب دۆماهیك دئینن نە دزانن ئەڤ پرۆسەیە چ بوو؟ یان چ مفا تێدا بوو؟ یان چاوا کار ب ڤێ پرۆسێ دهێتە کرن؟ و گەلەك نیشانەیێن دی یێن پرسێ د سەرێ وان دا سەرهلددەن. ئەڤجا ژبۆ کو تۆ ئێك ژ وان خوێدنکاران بی کو بباشترین شێوە خۆ ئامادەبکەی ژبۆ ساڵا خۆ یا نوی یا ئەکادیمی، و ئەڤی بەشێ ژیانا خۆ ب ئاسانی دەڕباز بکەی، خوێنەریا ڤێ گۆتارێ بکە.
ئەگەر مە بڤێت باشتر ل هەر تشتی بگەهین، دێ بشێوازەکێ گشتی دەستپێکەکێ لسەر مێژوو و پەیدابوونا وی تشتی بخوینین. سۆزناما بۆلۆنیا ل ساڵا 1999 هاتیە واژووکرن، ژلایێ وەزیرێن خواندنا بلند یێن 29 وەڵاتێن ئەورۆپی. ژبۆ چ؟ ژبۆ ڕیفۆرمکرنا پێکهاتەیێن سیستەمێ خواندنا بلند. دناڤبەرا ساڵێن 1999 تا 2020 زنجیرەکا کۆنفرانسێن وەزاری ل ئەورۆپا هاتنە سازکرن ژبۆ بەرچاڤکرنا ئەوان پێشکەفتنێن د سیستەمێن زانکۆیێن ئەورۆپی دا پەیدابووین ب سایا پەیڕەوکرنا پرۆسەیا بۆلۆنیا. ئەڤ پرۆسەیە نوکە ل پتر ژ 49 وەڵاتان دهێتە پەیرەوکرن، هندەك ژوان ژیك وەڵاتێن نە ئەورۆپی نە. ئەڤە ئێکەم پێنگاڤ بوو کو ڕێکەفتن لسەر بهێتە کرن ژبۆ سیستەمێن خواندنا بلند یا ئەورۆپی، کو پێتڤیە هەڤگرتی و گونجایی بیت بۆ بهێزکرنا دانپێدان پێکرن و ناسینا باوەڕنامە و ڕکابەرییا نیڤدەوڵەتی یا خواندنا بلند یا ئەورۆپی.
ئارمانجا سەرەکی و سەرەتایی یا پرۆسەیا بۆلۆنیا پێکدهات ژ: لادانا هەمی ئاستەنگێن لپێش لڤینا خوێندکاران لسەرانسەری ئەورۆپا؛ بلندکرنا سەرنجڕاکێشی یا خواندنا بلند یا ئەورۆپی لسەرانسەری جیهانێ؛ دامەزراندنا پێکهاتەیەکا هەڤپشك ژبۆ سیستەمێ خواندنا بلند لسەرانسەری ئەورۆپا؛ هەروەسا، داکو ئەڤ پێکهاتەیا هەڤپشك لسەر دوو خۆلێن سەرەکی بیت، دەرچوو و نەدەرچوویێن خواندنا بلند بخۆڤە دگریت. ئەڤە ژیك دبیتە ئەگەرێ ڕۆهنی و ئاشەکەراییەکا پتر و دانپێدانکرن ب باوەڕنامان.
بوچی گرنگە ئەڤ پرۆسە بهێتە پەیڕەوکرن؟
ئەو بەرهەمێ تۆ بدەستێ خۆ بچینی، دێ مفایی ژێ بینی. د پرۆسەیا بۆلۆنیا دا خوێندکار چەقێ فێربوونێیە (Student-Centred Learning). ئەڤە ژیك گەلەك دەرفەتان ددەتە خوێندکاران ژ وان ژیك: پتر د بوارێ خۆ یێ خواندنێ دا شاهرەزا ببیت و دەرفەتێن فێرکرنەکا بەردەوام (Lifelong learning) ددەتە بەردەست خوێندکاران، و هەروەسا خوێندکاران هانددەت بۆ پرسیارکرن و گەڕیان لدویڤ بەرسڤان دا، کو بەرەپێدانا شیانێن هزرکرنەکا ڕەخنەگرانە بهێزتر دکەت.
پرۆسا بۆلۆنیا رێکخۆشکەرە بۆ خوێندکاران بۆ وەرگرتنا زانین (Knowledge) و کارامەییان (Skill) و شیانان (Competences) یێن پێتڤی بۆ بازارێ کاری و دامەزراندنێ. لەورا دبیتە ئەگەرێ کێمکرنا بێکاریێ و گەشەکرنا ئابووری.
باوەرنامەیێن دهێنە دان پتر باوەرپێکرینە ژلایێن نیڤدەوڵەتیڤە. زێدەکرنا ڕۆهنی و ئاشکەرایێ کو دبیتە ئەگەر بۆ ئاسانکرنا ڤەگوهاستنا باوەرنامەیان (Degree Mobility) و ئالوگۆریا خوێندکاران و ستافێ ئەکادیمی د ناڤبەرا وەڵاتاندا. ئاسانکرنا بدەستڤەئینانا دەرفەتێن خواندنێ ل دەرڤەی وەڵاتی ژ لایێ خوێندکارانڤە.
ماوێ خواندنا ئەکادیمی
1.
هەر ساڵەکا ئەکادیمی ل زانکۆیێ
پێکهاتییە ژ دوو وەرزێن خواندنێ، (وەرزێ پاییزێ) و (وەرزێ بهارێ)، ماوێ خواندنێ ل
هەر وەرزەکی پێکهاتییە ژ 20 هەفتیان. 15 هەفتی بۆ پێڤاژوویا خواندنێ دێ هێنە
تەرخانکرن و 5 هەفتی بۆ تاقیکرنێن دوماهییا وەرزی. بهێنڤەدانا هاڤینێ ژ 8 هەفتیان
پێکدهێت.
2. مل ب ملێ هەردوو وەرزێن ئاسایی یێن خواندنێ، زانکۆ دشێت (وەرزەکێ هاڤینێ) یێ کورت ل دویڤ پێتڤیێ ڤەکەت، کو د ماوەیێ بهێنڤەدانا هاڤینێدا بهێتە ئەنجامدان. زۆرترین ژمارەیا کرێدیتێن قوتابی دشێت تۆمار بکەت د ئەڤی وەرزێ کورتدا 12 کرێدیتن.
ECTS چنە؟
یەکەیێن خواندنێ (کرێدیت) ((European Credit Transfer System (ECTS): ئاماژەیە ب ئامرازێ کۆمکرن و ڤەگۆهاستنا یەکەیێن خواندنێ ل سەر بنەمایێ دەم و کۆشش (سعی) و دەرئەنجامێن پرۆسەیا خواندنێ. هندەك دەستەواژەیێن دی گرێدایی یەکەیێن خواندنێ، کو پێتڤییە لسەر تە وەك خوێندکارێ پرۆگرامێن بەکالۆریۆسێ بزانی، ئەڤەنە:
1.
مۆدیوول (Module): ئاماژێ ب هەر وانەیەکێ ددەت کو کۆدەک و
ژمارەیەکا کرێدیتان بۆ هاتبیتە تەرخانکرن د ناڤ پرۆگرامەکێ ئەکادیمیدا.
2.
پاشگەزبوون ژ مۆدیوولی (Module Withdrawal): ئاماژێ ب
پاشگەزبوونا (خۆڤەکێشانا) خوێندکاری ل هەر مۆدیوولەکێ دکەت ل دەمێ تۆمارکرنا
مۆدیوولان.
3.
پێدڤیێن مۆدیوولی (Module Requirements): ئاماژەیە ب
ئەوان پێدڤیێن مۆدیوولی کو فەرە خوێندکار جێبەجێبکەت داکو رێک پێ بهێتە دان
پشکداریێ د تاقیکرنا دوماهیێ یا ئەوی مۆدیوولیدا بکەت.
4.
پاشئێخستنا مۆدیوولی (Module Drop): ئاماژەیە ب پاشئێخستنا مۆدیوولەکی ژ لایێ
خوێندکاریڤە یان ژ بەر هەر ئەگەرەکێ دی ل دویڤ رێنمایان.
5.
دووبارەکرنا مۆدیوولی (Module Retake): ئاماژەیە ب دووبارە وەرگرتنا خوێندکاری بۆ
مۆدیوولەکی، ئانکو دووبارکرنا هەمی چالاکیێن مۆدیوولی.
6.
دووبارەکرنا تاقیکرنێ (Exam Retake):
ئاماژەیە ب دووبارە ئەنجامدانا تاقیکرنا دۆماهییا وەرزی یا هەر مۆدیوولەکی.
7.
هەول (Attempt): ئاماژەیە ب هژمارا ئەنجامدانا تاقیکرنا
دوماهییا وەرزی یا مۆدیوولەکی.
8.
دویرئێخستن (Termination): ئاماژەیە ب دویرئێخستنا خوێندکاری ژ
پێڤاژوویا خواندنێ ب رێکارێن یاسایی.
9.
کرێدیتێن ب دەستڤەئینای (Credits Earned): ئاماژە ب ئەوان هەمی کرێدیتان دکەت ئەوێن
ژ لایێ خوێندکاریڤە هاتینە کۆمکرن.
10. کۆششێ خوێندکاری (Student Workload): ئاماژەیە ب سەرجەم دەمژمێرێن گرێدای ب چالاکیێن فێرکرن و فێربوونێڤە.
ڕێنمایێن پرۆگرامێن خواندنێ چنە؟
ئەڤ پرۆسە رژدیێ ل سەر چاڵاکی و کۆششێ خوێندکاری دکەت ژبۆ ب دەستڤەئینانا ئارمانجێن پرۆگرامێ خواندنێ. پشتی خوێندکار هەمی پێتڤیێن گرێدای ب مۆدیوولیڤە بجهدئینیت، پێتڤییە خوێندکار تاقیکرنا دۆماهیێ بۆ ئەوی بابەتێ زانستی ئەنجام بدەت تاکو بشێت خالێن ئەوی بابەتی بدەستڤەبینیت.
پێتڤییە خوێندکار پشکداریێ د هەمی چاڵاکیێن شێوازێ فێربوونا راستەوخۆدا (وانە، پراکتیک، بیاڤێ کاری و…هتد) بۆ هەر مۆدیوولەکی بکەت. خوێندکار دێ هێتە بێ بەهرکرن ژ تاقیکرنا دۆماهییا هەر مۆدیوولەکێ رێژا نەئامادەبوونا ئەوی پتر بیت ژ 10% ژ چاڵاکیێن فێربوونا راستەوخۆ و ئەڤە ژی وەک هەول ناهێتە هژمارتن، بەلێ پێدڤییە قوتابی ئەوی مۆدیوولی دووبارەکەت (Module Retake).
پێتڤییە خوێندکار 240 خاڵان کۆم بکەت بۆ ب دەستڤەئینانا باوەرناما بەکالۆریۆسێ بۆ پرۆگرامێن 4 ساڵی و 300 خاڵان کۆم بکەت بۆ ب دەستڤەئینانا باوەرناما بەکالۆریۆسێ بۆ پرۆگرامێن 5 ساڵی.
مۆدیوولێن پرۆگرامێن بەکالۆریۆسێ ژ ڤان جۆران پێکدهێن:
1.
مۆدیوولێن سەرەکی (Core Modules): ئەو مۆدیوولێن زانستینە یێن د پرۆگرامیدا
هاتینە دیارکرن کو پێتڤییە خوێندکار وەربگریت.
2.
مۆدیوولێن هەلبژاردە (Elective Modules): ئەو مۆدیوولن
یێن د پرۆگرامیدا هاتینە دیارکرن کو خوێندکار دشێت هەلبژێریت بۆ تەمامکرنا خاڵێن
پێتڤی بۆ پرۆگرامێ خواندنێ.
3.
پرۆژێ ڤەکۆلینێ (Research Project): مۆدیوولەکێ
سەرەکییە و یێ پێتڤییە بۆ دەرچوونا خوێندکاران.
4. مەشق و راهێنان (Internship): پێکهاتییە ژ ماوەیەکێ دیارکری ژ کارکرنێ ل کەرتێ تایبەتی یان گشتی و بەشەکە ژ پێتڤیێن وەرگرتنا باوەرناما بەکالۆریۆسێ ل هندەک پشکێن زانستی.
سیستەمێ دانانا نمران (Grading System)
زۆڕبەیا خوێندکاران ب ئاگەهـ نینن ژ سیستەمێ دانانا نمران، دا کو بزانی چاوا نمرێن تە دهێنە هەژمارتن، ئەڤ خشتێ ل خوارێ پەیوەندییا نمران (Points) دگەل ئاستی (Level) دیاردکەت:
تاکو پتر دەربارەی پرۆسا بۆلۆنیا فێرببی، داخۆازا ژ نینەرێ/ا پرۆسا بۆلۆنیا بکە ل زانینگەها خۆ کو پتر هاریکاریا تە بکەت دڤێ پرۆسێ دا.
خواندن ب شێوازەکێ گشتی د پرۆسا بۆلۆنیا دا ئەزموونەکا ژهەژی و
بمفا و پڕی زانین پێشکێشی خوێندکارێن خواندنا بلند دکەت. خوێندکار و ستافێ
ئەکادیمی مفاوەرگرن ژڤێ پرۆسێ. ئەڤ گۆتارە دڵۆپەکا ئاڤێ یە ژ دەریایەکا پێزانینان
لدور ڤێ پێڤاژوویێ، بهیڤیا وێ چەندێ دەستپێکا ساڵا تە یا نوییا خواندنێ ببیتە
دەرگەهەك بۆ تە پتر خۆ بنیاسی و ب سەربلندی خواندنا خۆ ب دۆماهیك بینی.
نڤیسەر: هەرژین محمد
ژێدەرێن مفا ژێ وەرگرتی:
The UK HE Europe Unit. (2005). Guide to The Bologna Process. The Europe Uni
رێبەرێ پەیرەوکرنا پێڤاژوویا بۆلۆنیا بۆ پرۆگرامێن بەکالۆریۆسێ ل زانکۆیا دهۆك, زانکۆیا دهۆك، ٢٠٢٣
Yahya, S. I. (n.d.). THE BOLOGNA PROCESS A Guide to Iraqi Implementation. European Higher Education Area