بەراوردکرنا کەلتوران و دیتنا وان یا جیاواز لسەر ساخلەمییا دەروونی:
د کەلتورێ کوردی دا، گەلەک جاران بابەتێ ساخلەمییا دەروونی ب تەمامی خەلەت تێدگەهن. چونکی هەستەکێ بهێزێ جڤاکی و خێزانی یێ هەی، خەلک د ترسن کا چاوان کەسانێن دیتر وانا دبینن. دانپێدانکرنا وان بۆ ئاریشەیەکا هوسا تا رادەیەکی کێماسیە، هەر ژبەرهندێ گەلەک کورد ئەڤێ خەباتێ دناڤا خودا دهێلن. تەندروستی و ساخلەمییا دەروونی لدەڤ ڤی خەلکی بابەتەکە ب بێدەنگی کار لسەر دهێتە کرن یان ژ هندێ خراپتر ئەوە کو ب ئێک جاری کار لسەر ناهێتە کرن.
ئەڤەژیک وەکی کەلتورێن ئاسیایی، گەلەک جاران لدەڤ وانا ئەڤ کێشە ب لاوازی دهێنە دیتن. بۆ نموونە ل وەڵاتەکێ وەکی ژاپۆنێ، زاراڤەک هەیە ب ناڤێ “گامان”، ب رامانا بەرگرییا تە ب سەبر و رومەت لسەر تشتێن نەهێنە تەحەملوکرن. ئەڤە چەندە بۆیە ئەگەر خەلک دناخێن خودا ب بێدانگی ئازارا بکێشن، گەلەک یا نێزیکی جڤاکێ کوردییە دەمێ ب شانازی و سەربلندی ڤێ بێدەنگیێ دبینن.
ژدلایەکێ دیڤە ل دهندەک کەلتورێن ئەفریقی، چێدبیت کێشێن ساخلەمییا دەروونی د چاڤکێ روحی دا بهێنە دیتن. بۆ نموونە، کەسەک توشی شیزۆفرینیا ببیت، رەنگە بهێتە دیتن ئەڤ کەسە روحا وییا هاتیە داگیرکرن. د کەلتوری کوردی دا، ددەمەکیدا کێمتر گرنگی یالسەر ڤان گوتگوتکا هەی یان ژیک باوەریئینان ب هێزا سەردای سروشتی، بەلێ هەمی دەمان، مەیلەک یا هەی بۆ کێمکرن و رەتکرنا پرسێن ساخلەمییا دەروونی، ئەڤەژیک بۆ فشار و زەحمتەیێن ژیانا وان ڤەدگەریتەڤە.
ئەگەر ئەم بهێین بەرێخودانەکێ بکەین بۆ کەلتورێن روژئاڤایی، وانا زێدەتر گرنگی ب ڤی بابەتی دایە، خەلک دهێنە هاندان بەحسێ هەستێن خو بکەن وداخازا هاریکاریێ بکەن. هەرچاوان بیت، هەر دڤان جڤاکان دا هێشتا ئەڤ شەرمە مایە، بتایبەت لدەورووبەرێ بارودۆخێن توندتر. لڤێرە جوداهی دمینتە لسەر پێشکەفتنا سیستەمێن هاریکاریێ یێن بەردەست بۆ خەلکی، ئەڤە تشتەکە هێشتا جڤاکێ کوردی دگەشەبوونێ دایە.
مەزاختنا ڤەشارتی یا ڤێ بێدەنگیێ:
دەمێ خەلکەک نەشێت بەحسا بابەتێ ساخلەمییا دەروونی بکەت، لڤێرێ دێ بیتە ئەگەرێ ژدەست دانا وێ هاریکاریێ یا پێدڤی. د جڤاکێ کوردی دا، ئەڤە رامانا هندی دەت دەمێ کەسەک توشی خەموکیێ یان نیگەرانیێ داخازا هاریکاریێ ناکەت هەتا بارودوخی وی ب مەترسی بکەڤیت و پێدڤی ب دەرمانان ببیت. ئەڤ بێدەنگیە دبیتە ئەگەرێ ئەنجامێن گران، نە بتنێ بۆ تاکی، بەلکو بۆ خێزان و جڤاکی ژیک.
لبەرامبەردا، د کەلتورێن روژهەلاتا ناڤەراست، سمعەتا خێزانێ هندا گرنگە، تا وی رادەی پرسێن دەروونی ب نهێنێ دهێنە پسیارکرن بۆ هندێ کو شەرمزار نەبن بەرامبەر کەسێن دەورووبەر.
شکاندنا بێدەنگیێ:
بۆ گوهورینا شێوازێ دیتنا ساخلەمییا دەروونی د جڤاکێ کوردی دا، پێدڤییە لسەر باخڤین. ئەڤ پەروەردەکرنە کلیلە، چ بوو تاکی یان جڤاکی ب گشتی. دانانا کەمپینێن هوشیارکرنا دەروونی، دگەل بهایێن کەلتورێ کوردی دا بگونجن، دشێن تا رادەیەکی ڤێ شەرمێ کێم بکەن. ژبیرنەکەین، هاندانا ئاخڤتنێ لسەر ڤی بابەتی د خێزانێ ژیک دا دشێت جوداهیەکا مەزن دروست بکەت.
بەلێ بێگومان، پێنگاڤا ئێکێ بۆ چارەسەرکرنا ڤێ ئاریشێ دانپێدانە ب هەبوونا وێ، و پاشان دێ شێین دەروونەکێ ساخلەم بەلاڤ کەین. ئەڤە پێنگاڤەکە ڤیابیت بهاڤێین، پێکڤە!
نڤیسەر: چراک مۆختار
ژێدەر:
- "The Culture of Mental Illness and Psychiatric Practice in Africa" by F. A. O. Fadiran
- "Mental Health Across Cultures: A Review of International Literature" by Nisha S. D. S. Raj