خواندەڤان و نڤیسەر

ل دەستپێکێ من دڤییا بێژم پەیوەندی د ناڤبەرا مرۆڤی و پرتووکاندا پەیوەندییەکا پاکە، ئەم وێ دخوینین و خۆشییێ ژێ دبەین و مفای ژێ وەردگرین، ئەوژی ب لاپەرێن خۆ یێن نازدار، یان ژی زڤر و هشک ل گۆرەی بابەتێ خۆ خەملا خۆ پێشکێشی مە دکەت، بەلێ ب راستی ب بۆرینا دەمی تشت ل دەف مە مرۆڤان رامانا خۆ یا سەرەکی ژ دەست ددەن و ژ نشکەکێڤە دێ بینی ئارمانج و مەبەستێن هەبوون و بکارئینانا تشتی ب ئێکجاری هاتنە گوهارتن بۆ هندەک خالێن بێ رامان، بەلێ د ژیانا سەردەمدا جهێ خو ب باشی گرتینە. ب هەمان شێوە نڤیسین و لێكدانا پەیڤ و رستەیێن ژێهاتی، نڤیسەر دێ هزرێن خو بۆ پێنوسێ خۆ ئازاد کەت و پەیڤ پیت پیت ل گەل د هاریکارن، کو ب دەنگ و رامانەکا جوانتر خۆ نیشان بدەن، ل ڤێرێ دیسا دێ بێژم ئەڤە ژی یاخی دبن ژ رێیا بۆ هاتییە دانان و مەبەستا بۆ دهێنە نڤیسین ژبیر دکەن، چونکی دزانن نڤیسەرێ وان ئاگەهی ل رامان و سەنگا نڤیسینێ و بەرهەمئینانا هندەک رستەیان ژ هزرا خۆ نینە و هەر بۆ وی/وێ یا گرنگ نینە کا دێ بەرهەم چەوا هێتە خواندن و تێگەهشتن و ژلایێ کێڤە، یا گرنگ ئەوە ل ئەکاونتەکی سۆشیالا سەختە گازییا بڕاهێلیت، کو من بەرهەمەکێ نڤیسی دانا بەر دەستێن هەوە، من بەرەکێ دی یێ رەق و تەق هاڤێتە د پرتووکخانەیێڤە کو چو جاران خواندەڤانەکێ دروست، نە مفای ژێ وەرگریت نەژی خوشییێ ژێ ببینیت. 

 چەوا خەلکەکی دویری خواندن و نڤیسینێ بکەین؟

دبیت بۆ تە ئەڤ پسیارە یا نەخۆش بیت، بەلێ وەرە دا بۆ تە بێژم کا چەوا هندەک ژ مە هەمی هەولا ددەن گەنج و سنێلەیێن باژێرێ خۆ فێری کەلتۆرێ خواندن و نڤیسین و دەربڕینێ بکەین د هەمان دەمدا، هندەک هەنە دبنە ئەگەرێ دویربوونا وان تاکو خواندن و نڤیسینا بەرهەمان ببیتە جهێ تڕانەپێکرنێ. ئەڤ رێکێـن ل خوارێ کورتترین رێکن کو مەبەستا خواندن ونڤیسینێ بەرەلا ببیت و ژ قالبێ خۆ دەربکەڤیت و دئەنجامدا بها نەمینیت وخەلکەک ژێ دویر بیت:

1- بەرهەمێن نڤیسینێ یێن شێوازێ عەشق و ڤیانا بێ بنەما

• ب راستی ئەڤ بەرهەمە نڤیسەری ژی دئێختە دقولاچەکا بەرتەنگا داهێنانێدا، بەلێ تا رادەیەکی ئەو دزانیت کو ئەو یێ ل گۆرەی داخوازییا ژیەکی دنڤیسیت کو ئەڤ چیرۆکێن عەشقێ بالا وان رادکێشیت ول ڤێرێ مەرەما نڤیسینێ ب تمامی هاتە گهورین ژ هەبوونا بەرهەمەکێ تێر رامان و مفا بۆ ب دەستڤەئینانەکا ماددی.
• دەمێ ئێک بریارا خواندنا پرتووکان بدەت و ل هەر جهێ چاڤێن خوگێران رۆمانەکا عەشقێ دیت تو دبێژی ئەو چ هزر بکەت دەربارەی نڤیسەرێن دەڤەرا خو؟؟ و ل ڤێرێ ئەم رەت ناکەین هونەرێ رۆمانسی د نڤیسینا چیرۆک و رۆمانێن مەدا بهێتە بکارئینان بەلێ پێدڤییە هەڤسەنگی د ناڤبەرا جۆرێن بەرهەماندا هەبیت دا کو پرتووکخانەیێن مە د زەنگین بن ژلایێ بابەتان ڤە بەری زمانی و ئامرازێن دیتر.    

2- زمانێ وەرگێرانێ و رێنڤیسا لاواز

• ئەز وەک وەرگێرەک بۆ ماوەیێ سێ سالان ئەڤ کارە کری ب راستی هێشتا من وێرەکی نە دایە خۆ پرتووکەکێ وەرگێرم، هەرچەندە پرتووک هەنە کو زمانێ وان ل دویڤ شیانێن من بیت. بەلێ پێدڤییە ئەم تێبگەهین کو وەرگێران نە ب تنێ ڤەگێرانا زمانییە ئەو زێدەترە ژ کو پەیڤا (ئاڤ) بەرامبەری (الماء) بکاربینم دا گەلەک بەرهەم زەنگینتر بن ئەگەر وەرگێری ئەو وەسفا ب پەیڤەکا عەرەبی هاتیەکرن بۆ مە ب شڕوڤەکرنەکا بچویک ل ژێرییا لاپەری روهن کربا زێدەباری کو ناسینا وەرگێری بۆ کەسایەتییا نڤیسەری، باردۆخێن وی و ئارمانجا نڤیسینا وی بەرهەمێ دێ کارێ وەرگێرایی گەلەک ب هێزتر لێ کەت. 
• شاشیێن رێنڤیسێ ل ڤان دووماهیان هندی نڤیسەر یێن ب لەز کەفتین دا کو بەرهەمەکی وەشیننە بازاری ئەگەر تو ب تنێ ل شاشیێن رێنڤیسێ بگەری دێ پێدڤی ب دەمژمێرەکێ یان پتر بی دا هەمییا راستڤەکەی و ئەڤ جۆرە پرتووکە مۆرالا مرۆڤی دشکێنن بۆ خواندنێ، هەکە ب ڕادەیەکێ سنوردای ژی بیت.

3- نەزانینا خواندەڤانان ب دیالێکتێن جودا یێن زمانێ کوردی

بێ گومان مە بەرهەمێن ب هێز هەنە د پرتووکخانەیێن خۆڤە، بەلێ ب گەلەک دیالێکتێن ژێکجودا ژ زمانێ مە و ئەڤە زەنگینییا زمانی دیار دکەت. بەلێ نەزانینا مە بۆ ڤان دیالێکتان خواندن و دیتنا خۆشییێ ژ بەرهەمێن کوردی سنۆردار دکەت، ب ئێکجاری تەخا بادینان زێدەتر د گرێدای دیالێکتا خۆنە و دبیت ب رادەیەکێ مەزن سۆرانی یان کورمانجیا رۆژئاڤا بۆ مە رێگر بیت بۆ خواندنا وان بەرهەمان. 

4- دياربوونا خواندەڤانێن وەرزی

ئانکو چ؟ ئەو خواندەڤانێن ب تنێ ل دەمێ هاتنا بارانێ پرتووکان دخوینن و ئەگەر قەهوە نەبیت خواندن ل دەف وان نینە و ب شێوەیەکێ بەردەوام حەز دکەن ب شێوازێ رەوشەنبیر و خواندەڤان خوبیننە پێش چاڤ ژبلی کو ئەڤە ئازادییا کەسایەتییە و ب راستی ژی خۆشیەکا جودا ددەتە مرۆڤی، بەلێ زێدەروویی دبیتە ئەگەر کو گرێدانا خواندنا پرتووکان ب هندەک جهـ و دەم ئامرازان ڤە وێ بێ بها بکەت ل دەڤ خواندەڤانێن نوی، یان ژی ب تنێ شێوازەکێ خۆشییا دەمکی و خۆ نیشاندان بیت. 

5- نەبوونا چاڤدێرییا توند سەبارەت نڤیسینێ و وەشاندنا پرتووکان ب زێدەهی ل دەڤەرامە بوویە ئەگەر

• نڤیسەر ب خۆژی بێزار ببن و مۆرالا وان بشکێت بۆ نڤیسینا بەرهەمێن نوی یان دەستپێکرن ب نڤیسینێ چونکی هزر دکەن ئەوژی وەکی هندەکێن دەستنیشانکری دێ بەرهەمەکێ لاواز پێشکێش کەن چونکی چو پیڤەرێن رژد و ئێکگرتی نینن بۆ هەلسەنگاندنا بەرهەمی.  
• هندەک نڤیسەر بۆ مە دیارب بن کو هزر دکەن چیرۆکا ژیانا وان یان هندەک کەسێن دیتر د شیاندایە ب ساناهی ببیتە بابەتێ پرتووکەکێ و بهێتە دبازاریدا، مەرەم ژێ هزردکەن  د شیاندایە هەر بابەتەکێ هەبیت ببیتە پرتووک و ژهەژییە بهێتە بەلاڤکرن و خواندن د دەمەکیدا گەلەک شێوازێن گەهاندنا چیرۆکان هەنە و هەروەسا گەلەک گرۆپ و ژێدەر وئامراز هەنە کو ئەو بابەتە تێدا هاتبنە دیارکرن و دشیاندایە ئەوژی بکاربینیت و بەرهەمەکێ ب هێزتر بدانیتە بەر دەستێن مە.
• رێژەیا زێدە یا بەرهەمێن نوی، ئەڤە وە دکەت گەلەک جاران جۆرە بێباوەرییەک ل دەف خواندەڤانان دروست ببیت. د روینشتنان دا زێدەتر ژچەند جاران ئەڤ هزرە هاتییە دەربرین (هەما هەمی کەس ئێدی نڤیسەرن ئەم نزانین چ بخوینین و چ نە)، پرتووک زارۆکێ نڤیسەرێ خۆیە و ئەڤ هەست و باوەرییه بۆ خواندەڤانی یا گرنگە چونکی نڤیسەر ب رێکا پرتووکێ هندەک ژخۆ پێشکێشی مرۆڤی دکەت، ئەڤجا هندی کێماسی و خەمساری د نڤیسینێ دا هەبن یان مەرەمێن بازرگانی و ناڤودەنگییێ پێڤە د دیاربن ئەڤە دێ وەکەت خواندەڤان پاشڤە بچیت.

هندەک خالێن هاریکار بۆ خواندەڤان و نڤیسەرى:

داکو ئەز بەرهەمەکێ باش بهەلبژێرم ژبۆ خواندنێ پێدڤییە چ بکەم؟

• بزانە تو چ بەرهەم دخوازی (چیرۆک، کورتە چیرۆک، رۆمان، شیعر،هەلبەست، گۆتارێن زانستی ..هتد)
• بابەتێن بۆ تە گرنگ ب روهنی دیاربکە (کوردەواری، ئەڤینی، هەژاری، ئابۆر..هتد)
• شیانێن خۆ یێن خواندنێ بزانە، پرتووکێن گەلەک مەزن نە هەلبژێرە کو تە شیانێن خواندنا وان نەبن یان بەروڤاژی هند کورت خوشییێ ژێ نەوەرگرى.
• بەری پرتووکێ بکڕی پسیارا دەوروبەرێن خۆ بکە ئەو کەسێن بەری تە خواندی بوچوونا وان وەرگرە.
• هەول بدە ب دیالێکتێن جودا بەرهەمان بخوینی.
• ل دویڤ ترێندێ و شێوازێ ژدەرڤە یێ پرتووکێ نەچە هەکە بابەت بۆ تە گرنگترینە.
• دەمی ل پرتووکخانەیێ ببۆرینە، فەھرەستا پرتووکێ بخوینە و هندەک رستەیان ب شێوەیەکێ هەرەمەکی و شروڤا دهێتە دانان ل دوماهییا زووربەی پرتووکان.

 داکو ئەز بەرهەمەکێ باشێ نڤیسینێ بێخمە بازاری پێدڤییە چ بکەم؟

• د بوارێ شارەزاییا خۆ دا بنڤیسە.  
• خو ب پەیڤێن زمانێ کوردی زەنگین بکە.
• پشتی نڤیسینێ بۆ ماوەیێن درێژ بهێلە و دوبارە لێ ڤەگەرە دا ب ساناهیتر کێماسیێن وێ دیار بکەی.
• لەزاتییێ نەکە ژ بۆ بدوماهیک ئینانا بەرهەمێ خۆ.
• مفای ژ بەرهەمێن هەمان بابەت و شێواز وەرگرە یين نڤیسەرێن ناڤدار.
• زیرەکییا دەستکرد بکاربینە دا هزرێن تە پێش بێخیت، نەک هزرێ ب تەببەخشیت.
• بەراوردیان بکە، خالێن جیاواز و وەکهەڤ دەربینە د ناڤبەرا نڤیسینێن خۆ و ئەو نڤیسەرێن تو ب شێوازێ نڤیسینا وان داخبار. 
• شێوازێ خۆ یێ تایبەت بۆ دەربرینێ بکاربینە. 

پوختە 

ل دوماهیێ پێدڤیە هەردو گروپێن نڤیسەران و خواندەڤانان ژی هەولان بدەن بۆ پێشکێشکرنا باشترینێ بۆ جڤاکێ خۆ ئانکو د هشیاربن چەوا تاکێ نڤیسەر و تاکێ خواندەڤان دجڤاکێ خودا ئاڤا بکەن و بەرێ کۆمەل و چینێن جودا بدەنە ڤێ جۆرە رەوشەنبیریێ یان ڤی جۆرە کەلتوری ب شێوەیەکێ گونجای هەر چەند د شاندا بیت. یا بەرئاقل نینە ئەم هەمی بەرهەمێن نڤیسی ب سینگەکێ بەرفرەهـ وەرگرین ددەمەکیدا ئەم بزانین نە ل ئاستێ پێدڤینە، ل ڤێرێ رەخنە گەلەکا گرنگە بۆ پێشکەفتنێ و گهورینێ و هەروەسا نڤیسەر ژی پێدڤییە یێ رژد بیت ل سەر هندەک بنەمایان داکو بەرهەمێن وی/وێ بهایێ خو یێ مۆرالی بەری یێ ماددی ژدەست نەدەت و نە چیتە دناڤ لیستا پرتووکێن تۆزگرتی دا.

نڤیسین: دعاء طارق