قوناغا سنێلەیێ ئێک ژ گرنگترین قوناغا د ژیێ مروڤان دا ، کو قوناغەکا إنتیقالیە د ناڤبەرا ژیێ زارووکینیێ و ژیێ پێگەهشتنێ دا. سنێلەی قوناغەکا هەستیارە چونکی تێدا گوهورینێن جودا جودا روویدەن وەک گوهورینێن لەشی، دەروونی و عەقلی و جڤاکی . دبیت هندەک ئاریشە و گرێیێن دەروونی دڤێ قوناغێ دا سەرێ خو هەلدن. گرێیێن دەروونی د ئێنە نیاسین شێوازەکێ جێگیر ژ (هزر ، هەست، رەفتار) یێن ب ئاگەهی (شعوری) و بێ ئاگەهی (لاشعوری) کو دبیت ژ ئەنجامێ ئاستەنگێن ژیانێ دروست دبن .ڤەکولەرێ دەروونی "هینسارد" ی ل سالا (1949) د پەرتووکا خو دا نڤیسیبوو « گرێیێن دەروونی نە تشتەک سەیرە بەلکو تشتەکە د ناڤخویا بوونەوەراندا دژیت و شیان هەنە بهێتە روویێ سەرڤە ،وەك سیستەمەکێ رەفتاران کار دکەت ».
هەروەسا دوکتورێ فرەنسی "بیار جانیێ" سالا (1886) برێکا کارێ خو یێ د بوارێ نەخوشیێن مێشکی دا ب «هزرەکا جێگیر ،نیڤ هوشیار » وەسف کریە .ئەگەر ئەم بەحسێ گەشەیێ بکین تاکەکەس د ناڤخوویدا گەشێ دکەت ، لەوما رەفتارێن کەسان نە تشتەکێ ب ساناهیە ب هێتە ڤەشارتن ، دەمێ زارووکەك گرێیەک هەبیت دەمێ دگەهیتە قوناغا سنێلەیێ دێ ئەڤ گرێیە دەرکەڤنە ژدەرڤە ب هندەک شێوازان.وەک (کێم بوونا باوەری بخوبونێ) ئەگەر زارووک توشی پشت گوههاڤێتنێ ببیت ، توشی بەراوردکرنەکا بەردەوام ببیت یان بەردەوام رەخنە ل وان بهێنە گرتن دبیت دەمێ بگەهیتە ژیێ سنێلەیێ باوەری ب خووبون لدەف گەلەک یا کێم بیت . ( دوودلی و فشارا دەروونی ) ئەو زارووکێن د ژینگەهەکا نە جێگیر دا رادبن یان توشی شوکێن دەروونی دبن دبیت توشی دوودلیا ڤجاکی و پانیکێ ببن د ژیێ سنێلەیێ دا.
( تێکچوونێن میزاجی ) دبیت هندەک ئەزموونێن نەرێنی د ژیێ زارووکینێ دا وەک پشت گوههاڤێتنا عاطفی ، توندوتیژیێ ببنە ئەگەرێ هندێ د ژیێ سنێلەیێ دا خەمووکی ، گوهورینێن میزاجی لدەف پەیدا ببن. گەلەک ئاریشێن دەروونی یێن دی یێت هەین سنێلە توش دبن ئەگەرێ وان گرێیێن زارووکینیێ نە لەوما پێتڤیە ب هێنە چارەسەر کرن . ڤەکولینەک هاتە کرن لژێر ناڤونیشانێ (ئەزموونێن سەرەتای و کارتێکرنا وان لسەر ئاریشێن رەفتاری ل ژیێ سنێلەیێ دا) ،زارووکەك ب ناڤێ (دیفد) د مالەکێ دا بی کو خێزانا وی یا ژێک ڤەبووی بی ئەو زارووکە هاتبوو پشت گوههاڤێتن ژ لایێ دایکا وی ڤە کو پشتگێریا عاطفی و اهتمام ب شێوەکێ دروست بو نە هاتە دان ، دەمێ ئەڤ زارووکە گەهشتیە ژیێ سنێلەیێ دا بویە کەسەکێ دویر ژ جڤاکی و زەحمەتی دیت د دروستکرنا پەیوەندیان دا هەروەسا رەفتارێ شەرانخوازی دەف پەیدا بوو میلێ وی بو ڤی رەفتاری د چوو ب تایبەتی دەمێ هەست ب رەتکرنێ کربا ، خەمووکی و دوودلی لدەف پەیدا بوو ئەو ژیک ژ ئەگەرێ کێمبوونا باوەری ب خوبوونێ لدەف . رێکا چارەسەریێ (دیفد ) چوو یە د سیستەمسکێ پشتگێریا دەروونی کو پێك دهات ژ (علاج سلوكي معرفي CBT) کو تێدا فێر بی کا دێ چەوا هزرێن نەرێنی گوهورین بو هزرێن ئەرێنی٠ پشکداری کر د چالاکیێن جڤاکی دا ل ژێر چاڤدێریا کەساننێن تایبەت مەند . پشتی دوو سالان ژ چارەسەریێ هاتە تێبینی کرن حالەتێ وی گەلەك باشتر لێ هات و پێشکەفت.
نڤیسین: بفرین زیرەک
ژێدەر
- شربل،موريس ،١٩٨٨، العقد النفسية ، الطبعة الأولى ، الدار منشورات و عويدات بيروت-باريس. صفحة ١٤ و ٤٥
- محمود،إبراهيم وجيد،١٩٨١،المراهقة خصائصهما و مشاكلاتها،دار المعارف. صفحة ١٥
- زهران ،د.حامد عبدالسلام،١٩٧٦،علم النفس النمو الطفولة و المراهقة ،دار المعارف. صفحة ٥٢
- بۆ زانین ئەڤە وەک چالاکی یا قوتابی بفرین زیرەک عبداللە یا کولێژا پەروەردە ل زانکۆیا زاخۆ، ژبۆ سیستەمێ بۆلۆنیا، ب سەرپەشتییا د. زاهد سامی محمد.