مفا و زیانێن تۆرێن کۆمەلایەتی (سوشیال میدیا)

تورێن کومەلایەتی د سەردەمێ نوکە دا تشتەکە کەس نەشێت خو ژێ بدەتە پاش، یان ژی بکارنەئینیت. چنکی یا بوویە بەشەکێ جێگیرێ ژیانا مە، کو دەمەکێ گەلەک ژی ژ وەختێ مە دبەت. تورێن کومەلایەتی رێکێن پەیوەندیێ و گەهشتن ب پێزانینا گوهارتییە، و گەلەک ب شێوەکێ جیاواز تر و ساناهی تر ئێخستییە. دا کو ئەم بشێن تورێن کومەلایەتی ب رێکەکا باشتر و دروست تر بکاربینن، پێدڤییە ئەم باشی و خرابیێت وان، یان ژی مفا و زیانان بزانین. دێ ل ڤێ گوتارێ بەحسی گرنگترین خالێن هێزێ و مفایێ دگەل گرنگترین خالێن لاوازیێ و زیانێ بو تورێن کومەلایەتئ د سەردەمێ نوکە دا کەین.

لایەنێن مفایێ و باشیێ یێن تورێن کومەلایەتی:

1- ساناهی تر کرنا پەیوەندییان: 

تورێن کومەلایەتی رێکا پەیوەندیێ ب خەلکی گەلەک ساناهی تر لێ کرییە، ل دەمێ بوری دا ئەگەر تە دڤیا دگەل ئێکی باخڤی کو هەما تنێ ل باژێرێ تە نەبیت، یان ژی پێزانینا ل سەر وی و ژیانا وی بزانی، پێدڤی بوو تو چووبایە ئەو باژێرێ تێدا دژیت دا کو تو بشیێ وە بکەی. ب رێکا تورێن کومەلایەتی، نەکو تنێ ئێکێ گوسا کو ل باژێرێ تە نەبیت، بەلکو خو ئەگەر ل وەلاتێ تە نەبیت، هەما ل کێشوەرێ تو تێدا دژی ژی نەبیت، تو دشیێ ب چەند چرکەکێت کێم پێزانینا ل سەر بزانی، دگەل باخڤی، و پەیوەندیێ پێ بکەی. تورێن کومەلایەتی دشێن پەیوەندیێن تە ساناهی دکەت دگەل کەسێن خوشتڤی یێن تە و هەڤالێن تە یێ کەڤن ل دەمێ هین ل جهێن جیاواز و گەلەک ژێک دویر بژین.

2- بەلاڤ بوونا پێزانینان و دەنگوباسا:

ل سەردەمێ کەڤن دا، دبیت هندەک جارا هندەک دەنگوباس دا ب روژا ڤەکێشن حەتا دگەهنە هەمی تاکەکەسێن هەر جڤاکەکێ، ل د نوکە دا، ئەو دەنگوباسێن گرنگ یێت وەلاتی د شیان دایە د ماوەی چەند دەمژمیرەکا دا بگەهنە هزاران و ملیونان کەسان ل سەرانسەری وەلاتی و گەلەک ب ساناهی. ئەڤ تشتە وەگرتنا بوچوونێن جیاواز و ب دەست ڤە ئینان پێزانینێن سەردەم و نوی ساناهی دکەت.

3- ژێدەرێن فێربوونێ:

ئێک ژ خالێن هێزێ یێن تورێن کومەلایەتی ئەوە کو ناڤەروکەکا فێربوونێ یا مەزن و بێ بەرامبەر بو هەر تشتەکێ پەیدا دکەت. روپەل و بەلاڤکارێن جیاواز ل سەر تورێن کومەلایەتی بو هەر تشتەکێ هەیە. ئەگەر تە دڤێت فێری زمانەکێ بی، یان ژی پێزانینا ل سەر بابەتەکێ وەرگری، یان ژی فێرکارییا کاراماییەکێ یان شیانەکێ ببی، هەمی تشت بەردەستە. هەمی ژی ژلایێ گەلەک ژ کەسێن شارەزا و خودان شیان دهێنە بەلاڤ کرن.

4- ب دەستڤەئینانا دەرفەتێن کاری: 

تورێن کومەلایەتی یێن تایبەتمەند هەنە وەک لینکید ئین، هەر وەسا ل سەر تورێن دی ژی، دەرفەتێن کاری ژلایێ خودان کومپانی و کاران ڤە دهێنە بەلاڤ کرن، کو ئەو ب رێکا ڤان توران ل کەسێن زیرەک دگەرن بو کارکرنێ.

5- بزاڤێن جڤاکی و پشتەڤانی کرنا دەستپێشخەرییان:

تورێن کومەلایەتی رێکەکە بو کومکرنا خەلکی بو هەر بزاڤەکێ جڤاکی یان ژی بو پشتەڤانییا هەر کارەکێ مروڤی و کارێن دی بیت. چنکی تاکە کەس دشێت دەنگێ خو بگەهینیت ژمارەکا مەزن یا خەلکی ب رێکا تورێن کومەلایەتی، هەر ئێک هزرەک ڤو بزاڤەکا جڤاکی، پشتەڤانی کرنا کارەکێ یان لایەنەکێ، دەسپێکرنا دەستپێشخەرییەکێ، دشێت ب رێکا ڤان توران خەلکی ل دەوروبەرێ ڤێ هزرێ کومڤەکەت و دگەل ئێک کارێ وانا و بزاڤا وانا گەلەک مەزن تر لێ بهێت.

لایەنێن زیانێ و خرابیێ یێن تورێن کومەلایەتی: 

1- بەلاڤبوونا پێزانینێن خەلەت و نەراست:

ژبەر بەلاڤبوونا بلەز یا پێزانینا ل سەر تورێن کومەلایەتی، و هەبوونا دەرفەتێ بو هەمییا کو کارێ خو بەلاڤ کەن، و چ کەس ژی نینن ب کارێ چاڤدیریا دروستی یان راستییا ڤان پێزانیا رابیت، دشیان دایە د هەمان دەم دا پێزانینێن درەو ژی بەلاڤ ببن. ئەڤە ژی بەلکو هندەک جارا ببیتە ئەگەرێ تێکچوونا هزرێن خەلکی ل سەر بابەتەکێ و بەلاڤبوونا گوتگوتکا ل سەر هەر کەسەکێ یان لایەنەکێ، و دبیت ببیتە ئەگەر رایێ گشتی یێ خەلکی بەرەف ئاراستەکێ خراب ڤە بچیت.

2- تەنەمورا ئەلکترونی و خەبەر و ئەخفتنێت کرێت: 

ژبەر کو هەمی کەس ل سەر تورێن کەمەلایەتی دیار نینە کینە؟ یان ژی پێزانین ل سەر وانا نینن، و تنێ ئەکاونتێت نەدیار یێن چێکرین، دبیت گەلەک خەبەر گوتن، ئاخفتنێت کرێت، و گالتەکرن ب کەسان و خەلکەکێ بهێتە کرن. ل دەمێ ئەڤە بەرامبەر تاکەکەسان بهێتە کرن، دبیت هندەک جارا ببیتە ئەگەرێ دلمانێ و تێکچوونا هەستیاری یان وان تاکەکەسا. لێ تشتێ هێشتا خراب تر، ل دەمێ ئەڤ ئاخفتنێت کرێت بو گروپەکێ ئایینی یان ژی نەتەوەیی بهێتە گوتن و بەلاڤ کرن، و بو پیروزیێت وان گروپا بهێتە گوتن، کو ل وی دەمی دبیتە ئەگەرێ بەلاڤ بوونا کەرب و کینێ و دەمارگیریێ ناڤ خەلکی دا.

3- بەرزەکرنا دەمی و ئالوردەبوون:

تورێن کومەلایەتی هوسا دهێنە چێکرن کو بو کەسی یا خوش بیت دەمێ خو هەر ل سەر ببورینیت، هندەک ژی ب سەعەتا ژ روژا خو دکوژن ل سەر ڤان تورا. دبیت بکارئینانا وان بۆ ماوەکێ درێژ روژانە کاریگەریێت خراب هەبن پەیوەندیێن تە یێن جڤاکی، ساخلەمییا تە یا دەروونی و کارێن تە.

4- فێلبازی و حیلە کرن:

دبیت تورێن کومەلایەتی بهێنە بکارئینان بۆ کرنا فێلبازییان ل سەر خەلکەکێ، کو هندەک لینک یێت خراب و مالپەرێن هاکێ و ڤان کارا بەلاڤ کەن و تەشقەلە و حیلا ل خەلکێ نەزان بکەن. دبیت ژی پێزانێن وان یێن کارتێت پارەدانێ، ڤیزا و ئەکاونتێت بانکی بدزن و پارێن وانا ببەن. و گەلەک رێکێن دی یێن فێلبازیێ دبیت بەلاڤ بن و بهێنە بکارئینان ل سەر تورێن کومەلایەتی.

ل دوماهیکێ، هەمی تشتا خرابی و باشیێت خو هەنە، تورێن کومەلایەتی ژی لایەنێن باش و نەباش یێت هەین. مفا و زیانێت وانا ل سەر تاکەکەست ب رێکا بکارئینانا وانا دیاردبن، ژبەر هندێ ژی ئەگەر ب رێکەکا دروسی بهێتە بکارئینان، دێ گەلەک مفایێن خو هەبیت. هەر کەسەک پێدڤییە ل جهێ خۆ رێک و شێوازا بکارئینان ڤان توران دروست بکەت نک خو، دا کو جڤاک ب گشتی ژێ مفادار بیت. ئەرێ ئەگەر تە دڤێت تو تشتەکێ ل سەر تورێن کومەلایەتی زێدە بکەی کو مفایێن وانا زێدە تر لێ بکەی، و هندەک ژ زیانان کێم کەی یان نەهێلی. دێ ئەو تشتە چ بیت؟

نڤیسەر: أحمد مصطفى

ژێدەر: (1)