د ڤی سەردەمی دا، و دگەل دەرکەفتن و پێشکەفتنا تێکنۆلۆجیایێ، جیهان وەک گوندەکێ بچیک لێ هاتییە. ئەڤە ژی هەمی ژ ئەگەرێ پێشکەفتنا هەرە مەزن د ئامرازێن پەیوەندیێ و ئینتەرنێت و تەلەفونایە. دگەل وان هەمی خال و لایەنێن باش یێن ڤان ئامرازا، هندەک لایەنێن خراب ژی یێن هەین بێ گومان. ئەو ژی حەلیانا کەلتور و کەلەپورێ مللەتێن جیاوازێن ڤێ جیهانێ ل ناڤ کەلتورێ بەربەلاڤ یێن وەلاتێن زلهێز و پیشەسازی، ب رێکا پرۆسەیا جیهانگیریێ. ئەم دشێن بێژن کو جیهانگیری چێدبیت دەمێ پشتبەستنا بەشێن جیاوەز یێن ڤێ جیهانێ ل سەر ئێک و دوو زێدە دبیت، و پەیوەندی ل ناڤبەرا ڤان هەمی جهێن گەلەک دویر ساناهی دبیت، و رێکەفتنێن مەزن ناڤبەرا حکومەتا و کومپانیێن مەزن دا روی ددەت. ب رویدانا جیهانگیریێ هندەک ژ کەلتورێن جیهانی، ب تایبەت کەلتورێن کەمینەیان، بەرەف ژناڤ چوونێ و بەرزەبوونێ دچیت. و ئەڤە بێ گومان هەرێما کوردستانێ و کەلتورێ کوردان ژی ب خوڤە دگریت.
هەرێما کوردستانێ:
هەرێما کوردستانا عیراقێ ب ئاسایش ترین و باشترین جهە بو ژیانێ ل عیراقێ و بەلکو ئێکە ژ باشترینێت رۆژهەلاتا ناڤین ب گشتی. د هەمان دەم دا، ئەڤ هەرێمە گەلەک کەسێن ژێک جیاواز لێ دژین، و گەلەک کەمینەیێن کەلتوری و نەتەوەیی لێ هەنە. هەمی ئەڤ پێکهاتیێن جیاواز یێن هەرێما کوردستانێ ل سەر حەژێکرنا ئاشتی و پێکڤەژیانێ کومبووینە. ل هەرێما کوردستانێ کورد، عەرەب، تورکمان، و گەلەکێن دی پیکڤە دژین، هەر وەسا ئایین یێن جیاواز هەنە، وەک موسلمان، مەسیحیەت، ئیزیدی، و گەلەکێن دی. ئەڤ پێکهاتە و بەشێن جیاواز یێن جڤاکێ مە ل هەرێما کوردستانێ دبیتە ئەگەر مە گەلەک کەلتور یێن جیاواز هەبن، مە گەلەک دابونەریت و جەژن و هەلکەفتێن جیاواز هەبن، و مە کەلەپورەکێ مەزن ژی هەبیت. ئەڤە بێ گومان دبیتە ئەگەر ل سەر هەمییا یا پێدڤی بیت هزرا پاراستنا ڤی کەلەپوری بکەن.
هندەک نموونەیێن کەلەپوری ل هەرێما کوردستانێ:
سەرسالا ئیزیدی، یێ کو ب جەژنا چارشەمبا سور دهێتە نیاسین، کو دبیتە چەرشەمبا سیێ ژ هەیڤا نیسانێ ژ هەر سال. ل ڤێ رۆژێ خەلک هێکێن رەنگ کری ل سەر جیرانا و هەڤالا بەلاڤە دکەن. رێکا رەنگ کرنا ڤان هێکا بێ گومان جورەکێ کەلەپوری یە، کو دبیت د نوکە دا بەرەف بەرزەبوونێ دچیت. ئەڤ هیکە ب رێکا کەلاندنا وان دگەل تیڤلێ پیڤازێن سور دهێنە رەنگ کرن، یان ژی دگەل گەلەک ژ تشتێن دی وەک هندەک جورێن کەسکاتییا. ئەڤ رێکە هەتا نوکە ژلایێ هندەک کەسا ڤە دهێتە کرن، لێ بێ گومان کێمتر ژ بەرێ. چونکی نوکە رێکین نوی ب رێکا رەنگێن پیشەسازی دهێتە کرن. ئەڤە ئێکە ژ نموونەیێن کەلەپوری یێت کو پێدڤی ب پاراستنێ نە، ئەم پێدڤینە ب ریکورد کرنا ڤان هەمی رێکێن جیاواز یێن کو خەلکێ کەڤن یێ ڤی وەلاتی، باب و باپیرێت مە، هێک یان ژی هەر تشتەکێ دی، بۆ هەر هەلکەفتەکا دی ژی بیت، چ یێن برایێن مە یێن ئیزیدی بیت یان هەر پێکهاتەکا دی یا هەرێما کوردستانێ، بهێتە کرن.
گرنگییا کەلەپوری:
کەلەپوری گرنگییەکا مەزن هەیە بۆ هەر وەلاتەکێ و دەڤەرەکێ، ب تایبەت ل وان جهێن کو گەلەک پێکهاتەیێن جیاواز لێ هەبن، و گەلەک کەمینەیێن کەلتوری لێ دژین. کەلەپور بەشەکە ژ ناسناما مە، ناسناما وەلاتێ مە، و ب ڤی کەلەپوری ئەم دشێن بەرسڤا پسیارا “ئەم کینە؟” بدەین. تایبەتمەندیێن مە و ئەو تشتێن ئەم رێزێ لێ دگرین بۆ خەلکێ دەوربەر ددەتە نیاسین. و هەر وەسا بێ گومان رابردوویێ وەلاتێ مە دیار دکەت، مللەتێن ل سەر ڤی عەردی دژیان کا چ کرینە، چاوا دژیان، چ رویدایە د ژیانا وان دا. هەر وەسا کەلەپوری گەنگی د هەر جڤاکەکێ دا هەیە ژ گەلەک لایەنێن دی، وەک سیاسەت، و هەر وەسا بازرگانیێ دا.
کەلەپور یێ گرنگە چونکی تنێ ئەو نینە وەک جهەکێ مێژوو تنێ، یان وێنەکە یان پارچە ڤیدیویەکە، بەلکو گرنگییا خۆ ژی د چێکرنا دەرفەتێن کاری بۆ جڤاکی. چنکی کەلەپور وەک پیترۆلێ یە، دبیت بهێتە بکارئینان بۆ گەشەکرنا ئابوورێ وەلاتی، ب رێکا راکێشانا گەشتیاران بۆ وەلاتی، و هەر وەسا گرنگییا خۆ ل چاندنێ و خاندێ ژی هەیە.
بۆ نموونە، ل ئایرلەندا، ب رێکا بەلاڤکرنا وێنە و ڤیدیو و مێژوویا کەلەپوری خۆ بۆ جیهانێ، دشێن ژمارەکا گەلەک مەزن یێ گەشتیارا بەرەف وەلاتێ خۆ ببەن.
لێ کەلەپور دبیت بۆ مەرەمێن خراب ژی بهێتە بکارئینان، هەر وەک ل دەمێ سەرۆکێ رژێما بەعس سەدام حوسەین هندەک ژ جهێن کەلتوری یێن کەڤن یێن پاشایێن بابلی بکارئینان و ب خۆڤە گرێدا دا کو جورەکێ شەرعیەتێ بدەتە خۆ.
هەر وەسا کەلەپور دهێتە بکاتئینان بۆ چێکرنا بیرهاتنێت هەڤپشک ناڤبەرا ئەندامێن هەر وەلاتەکێ دا کو ب شێوەکێ ب هێز تر ب ئێک گرێدای بن. هەر وەک بکارئینانا بیرهاتنێن ئەنفالێ و گەلەک ژ رویدانێن مێژوویی یێن کوردان، کو ئەو ژی ب کەلەپور دهێنە زانین، وەک مێژوویەکا هەڤپشک ناڤبەرا هەمی ئەندامێن ڤێ کومەلگەهێ دا پتر ب ئێک گرێدای بن.
ل دوماهیکێ، بێ گومان کەلتور و کەلەپور یێ گرنگە بو وان کەسێن ئەو کەلەپور پێ گرێدای، هەر وەسا بۆ وەلاتی ب گشتی و بۆ مرۆڤایەتیێ هەمیێ. وەلاتێ مە کەلەپورەک گەلەک مەزن هەیە، کو پێدڤی ب پاراستنێ یە، دا کو نەوەیێن ل پشت مە دهێن ژبیر نەکەن، و شانازیێ پێ ببەن. سوپاس بۆ خاندنێ و هیڤیا مفایی.
نڤیسەر: احمد مصطفى