ئێکگرتنەکا ئابوری و سیاسی یە کو پێکدهێت ژ 27 دەولەتێن ئوروپی ، ئێکەتیا ئوروپا ل گورەی رێکەفتناما ماستریختا سالا 1992 ب فەرمی ل رێکەفتی 1-11-1993 کەفتە د بوارێ جێبەجێکرنێ دا ( لسەر بنگەهێ جڤاتا ئوروپی ) هاتە دامەزراندن . ئێکەتیا ئوروپا ئێکەتیەکا نیڤ دەولەتی یە هندەك خەسلەتێن رێکخراوێن نیڤ دەولەتی هەنە و هەروەسان هندەك خەسلەتێن کونفێدرالی یێن سەر دەولەتێ هەنە لێ ژلایێ یاسایێ ڤە هەردووك نینن ، هەروەسا ل سالا 1985 , 22 وەلاتێن ئەوروپی زونا شنگن دامەزراند کو گومرك و پاسپورت - کونترول دناڤبەرا هەر 22 وەلاتان نەمینیت و هەروەسا ل سالا 1999 دراڤێ یورو دامەزراند .
پرەنسیپ و بهایێن ئێکەتیا ئوروپی
- ئازادی :- هەمی تاکەکەس د ئازادن و سەربەخونە .
- مافێ مروڤی :- پێدڤیە هەمی دەولەتێن ئوروپی رێزێ ل مافێن مروڤی بگرن و پێشیل نەکەن .
- دیموکراسی :- پێدڤیە هەمی دەولەت خودان رژێمەکا دیموکراسی بن .
- سەروەریا یاسایێ :- پێدڤیە یاسا سەروی هەمی دەولەتێن ئەندام ببن .
- بازارێ ئازاد :- چ بەربەست هەمبەر لڤینا بازرگانی نەهێنە دروستکرن .
کیژ دەولەتێ ماف هەیە ببیتە ئەندام د ئێکەتیا ئوروپا دا
- هەمی ئەو دەلەتێن دکەڤنە کێشوەرێ ئوروپا دا و رێزێ ل بها و پرەنسیپێن ئوروپی دگرن .
- ئەو وەلاتێ سیستەمێ دیموکراسیێ تێدا بەربەلاڤ .
- وەلاتێ داخوازکەر و جڤاتا ئێکەتیا ئوروپا پەیمانەکێ دناڤبەرا خودا ئیمزا دکەن دەربارەی ئەندامبوونا وەلاتێ داخوازکەر ، ئەڤ پەیمانە سڤێت بهێتە پەسەندکرن ژلایێ هەمی وەلاتێن ئەندام ڤە ، پاشان وەلاتێ داخوازکەر دبیتە ئەندام .
دامەزراندن و قوناغێن پێشکەفتنا ئێکەتیا ئوروپا
د چوار قوناغان دا دەرباسبوو ژوان :-
• قوناغا ئێکێ:
ل رێکەفتی 5/9/1950 وەزیرێ کاروبارێن دەرڤە یا فرەنسا روبێر شومان بانگەوازیا ئاڤاکرنا ئێکەتیا فرەنسی - ئەڵمانی یا ئاسن و خەلوزی کر ، ڤێ بانگەوازیێ رێ ڤەکر هەمبەر ئنتگراسیونا ئوروپی و بڤێ هەلکەفتێ سالانە ل روژا 9/5 وەك روژا ئوروپا دهێتە ساخکرن .
ل سالا 1951 رێکەفتناما ئاس و خەلوزی ECSC ل پاریسێ هاتە ئیمزاکرن دناڤبەرا وەلاتێن روژئاڤایێ ئەڵمانیا و بەلجیکا و هولەندا و لوکسنبورگ و فەرەنسا و ئیتالیا .
ل سالا 1959 ئەندامێن کومەلەیا ئابوریا ئوروپی پەرلەمانێ ئوروپا دامەزراند و لڤێرە پروسەیا پێشکەفتنا ئێکەتیا ئوروپا ژڤان رێکخراو و کومەلان دەستپێکر .
• قوناغا دووێ:
ل سالا 1960 بریتانیا و هندەك دەولەتێن ئوروپی یێن نە ئەندام د کومەلەیا ئابوریا ئوروپی دا رێکخراوەك دامەزراند بناڤێ ( ئەنجومەنێ بازرگانیا ئازدا ئوروپی ) .
- ⁃ ئێکەم پێکولا ئەندام بوونا بریتانیا ل سالێن 1961-1963 سەرکەفتن نەئینا ژبەرکو سەروکێ فەرەنسا دیگولی مافێ ڤیتویێ دژی ئەندام بوونا وێ دا ، پێکولا دووێ ل سالێن 1966-1967 بهەمان شێوە سەرنەکەفت .
- ⁃ ل سالا 1975 سندوقا گەشەساندنا هەرێمیا ئوروپی هاتە دامەزراندن .
- ⁃ ل سالا 1973 بریتانیا بو ئەندام .
- ⁃ ل سالا 1972 ئیرلەندا و دانیمارك و نەرویچ بونە ئەندام .
- ⁃ ل سالا 1981 یونان بو ئەندام .
- ⁃ ل سالا 1985 هولەندا لسەر بریارا رێفراندومەکا گشتی ژ جڤاتا ئوروپی دەرکەفت .
- ⁃ ل سالا 1986 پورتوگال و ئسپانیا بونە ئەندام .
• قوناغا سیێ:
ل سالا 1992 هەمی ئەندامێن ئەنجومەنێ ئوروپی رێکەفتناما ماسترێخت ژبو دامەزراندنا ئێکەتیا ئوروپی ئیمزاکرن ، ئێکەتیا ئوروپی لسەر 3 ستوینان هاتە ئاڤاکرن :-
- ئێکەتیا دارایی و ئابووری .
- سیاسەیا دەرڤە .
- سیاسەت ناڤخو .
- ل سالا 1993 نەمسا و فینلەندا بوونە ئەندام .
- لسالا 1997 ئەندامێن ئەنجوومەنێ ئوروپی رێکەفتناما ئەمستردامێ ئیمزا دکەن ، ل گورەی رێکەفتنامێ هەمی ئەندام پێگیرن ب :-
- سیاسەتا دەرڤە .
- دروستکرنا مەودایەکێ باشێ ئازادیێ و ئاسایشێ و یاسایێ و سیستەمی .
- دروستکرنا هەماهەنگیێ دوارێ دادوەری و هەڤرکیا دگەل تیرورزمێ و تاوانا رێکخستنێ .
• قوناغا چارێ و دوماهیێ:
ل سالا 2002 کومسیونا ئوروپی پێشنیارا ئەندامبوونێ د ئێکەتیا ئوروپی دا ژبو 10 دەولەتێن کاندید .
⁃ ل سالا 2004 ئستوانیا و لاتڤیا و لیتڤا و پولەندا و چیك و سلوڤاکیا و هنگاریا و سلوڤینیا و قوبرس و مالتا بونە ئەندام . ئەڤە مەزنترین پروژێ بەرفرەهکرنێ بوو .
سازیێن ئێکەتیا ئوروپا
بریتیە ژوان سازیێن کارێ رێڤەبرنا ئورگان و کاروباڕێن ئێکەتیێ رادبن ، پێخەمەت ب دەستڤەئینانا ئارمانج و ئەرکێن خۆ ، هەر سازیەکێ رێنما و یاسایێن تایبەت ب خوڤە هەنە ژ بۆ رێکخستنا ئەنجامدانا کار و ئەرکێن خو . ژ سازیێن هەرە گرنگێن ئێکەتیا ئوروپا بریتینە ژ :-
- پەرلەمانێ ئوروپا
- جڤاتا ئێکەتیا ئوروپا
- جڤاتا ئوروپا
- کومسیونا ئوروپا
- دادگەها ئوروپا
- دادگەها هویربینێن ئوروپا
- بانکا ناڤەندیا ئوروپی
نڤیسین: دیندار سەرگەلی
پێداچوونا زمانی: هەلز سمیر