هزرا رەخنەگر دبیتە بەشەک ل هەمی چالاکیێن ژیانا مە، بەشەکێ مەزن ژ وان تشتێن ئەم دبێژن یان ژی دنڤیسن یان ژی گولێ دبن ژ کەسێن دی، هەمی گوتنن و بانگەشەنە (ادعاءات) کو دبیت دروست بن، و دبیت خەلەت ژی بن. هزرا رەخنەگر وەک پارێزەرەک کاردکەت کو وەک فیلتەر ل بەر دەرگەهێ مەژیێ مە دراوەستیت و ناهێلێت هزرێن نەدروست کاریگەریێ لێ بکەن. هزرا رەخنەگر ل دەمێ هەر گوتنەکێ یان بانگەشەکێ گولێ دبیت، داخازا پێناسەکرنا تێگەهان دکەت، هەر وەسا هەر بانگەشەیەکێ دهەلسەنگێنیت و داخازا بەلگەیێن دروست و بەرئاقل ژێ دکەت. دێ ل ڤێ گوتارێ بەحسی جور و شێوازێن بانگەشەیان کەین، دگەل نموونەکێ کرداری ل سەر چاوانیا هەلسەنگاندنا بانگەشەیەکێ ژی.
ئێک: جورێن بانگەشەیان:
هەلسەنگاندنا بانگەشەیان کومەکا پێنگاڤێن لوژیکی و بەرئاقل بخۆڤە دگریت کو مرۆڤ دشێت فێربیت و بکاربینیت هەر دەمێ بانگەشەیەک دهێتە بەر سینگی. لێ بەرێ ئەم بەحسی ڤێ پرۆسێسێ بکەین، پێدڤییە ئەم هندەک جۆرێن بانگەشەیان بزانین، کو ئەو ژی ئەڤەنە:
- بابەتێن ئاسان و بێ هیچ ئاڵوزیەک: نموونە ل سەر هندێ ل دەمێ دبێژن کو بودجەیا سالانە یا عیراقێ ژ یا پێدڤی کێمترە، ل بانگەشەیێن هوسا، بێ هیچ زەحمەتیەک و ب ساناهئ و دیار دێ شیێ سەحکەیە داتایان، کا بودجەیا پێدڤی بۆ عیراقێ ل ڤێ سالێ چەندە، و پاشی سەحکەیە پارێ بەردەست، و پشت راست کەی کا یێ کێمە یان نە، هەمی ژی ئامارێن باوەرپێکری ل سەر هەنە و دیارن.
- بابەتێن گرێدای ب پێشبینی کرنا پاشەرۆژێ: وەک گوتنا: ل دەمێ دەهـ سالێن بهێت، هەمی ترۆمبێلێن ل سەر جادەیان دچن دێ بنە جورێ کەهرەبائی، و بکارئینانا پێترۆلێ نامینیت.
- بابەتێن گرێدای ب بەراورد کرنا دوو تشتان: وەک ئێک بێژت: ترۆمبێل ئامیرەکە پێدڤی ب چاک کرنێ یە هەر شەش هەیڤا، لەشێ مە ژی وەک مرۆڤ هەر وەک ئامیرەکێ یە، ژبەر هندێ ژی لەشێ مە ژی پێدڤی ب دیتنا نوژداری و چاک کرنێ هەیە هەر شەش هەیڤا.
- بابەتێن گرێدای ب پرەنسیپ و بنەمایێن گشتی: نموونە: فێلکرن و ساختەکاری د خاندنێ دا ب ئێک جاری جهێ قەبوول کرنێ نینە، خو ئەگەر چ بیت.
دوو: شێوازێن بانگەشەیان:
- شێوازێ ئاسان: کو تێدا بابەت و دەرئەنجامێ بابەتی یان ژی بانگەشە بخۆ یێ دیارە و تنێ ئێکە، وەک د یاریەکا تەپاپێ دا گولەک بهێتە کرن و دادڤان بێژت: گول یێ درستە.
- شێوازێ ئاڵۆز: کو پتر ژ بانگەشەکێ د هەمان دەم دا تێدا دهێتە گوتن، وەک ڤان نموونەیان:
هەڤدیتن دەمژمێر 7 دەسپێکر و دەمژمێر 8 ب دوماهیک هات.
ل ڤێ نموونەی پێدڤی یە هەردوو بانگەشە دروست بن، ئانکو دەمژمێر 7 دەسپێکرییە، و دهەمان دەم دا دەمژمێر 8 دووماهیک هات بیت، دا کو ئەڤ بانگەشە ب دروست بهێتە هەژمارتن، و ئەگەر خۆ ئێک ژ ڤان هەردوو تشتا دروست نەبیت، ل وی دەمی بانگەشە هەمی دێ ب خەلەت هێتە دانان.
سێ: بارۆدۆخ و جهێ گوتنا بانگەشێ:
بڕیار دان ل سەر هەر بانگەشەکێ کا چ بخۆڤە دگریت پێدڤی ب زانینا بارۆدۆخ و جهێ بانگەشە لێ هاتییە گوتن، وەک د ڤان هەردوو نموونا دا دیار دبیت:
- تو یێ ل خارنگەهەکێ و لیستەکا خارنێ ب تە هاتە دان کو 3 جۆرێن خارنێ یێت تێدا، ل ڤێرێ چنکی خارنگەهە یێ بەرئاقل ئەوە کو تو دشیێ جۆرەکێ خارنێ تنێ داخاز کەی، یان ژی هەر 3 جۆرا پێکڤە داخاز کەی د هەمان دەم دا.
- ئەگەر تو د ناڤ فرۆکەیەکێ بی، و خزمەتکارێ فرۆکەی هات و هەمان لیستا خارنێ کرە دەستێ تە دا، ل وی دەمی یا بەرئاقلە ل ناڤ فرۆکێ کو تە ماف یێ هەی تنێ ئێک جۆرێ خارنێ داخاز بکەی، تنێ چنکئ جهـ و تشتێن بەرئاقل ل وی جهی بهێنە کرن یێ جیاوازە.
چار: نموونەکا کرداری ل سەر هەلسەنگاندنا بانگەشەکێ:
بانگەشەک دبێژت: پێنج ژ حەفت سەرۆکێن ئەمەریکا یێن دوماهیک جار هاتینە هەلبژارتن، کو ئۆباما ژی ئێک ژ وانایە، دەستێ چەپێ بکاردئینان.
هزرا ڕەخنەگر دێ هوسا و ب ڤان پێنگاڤا ڤێ گوتنێ هەلسەنگێنیت:
- ئەرێ ئەڤ پێزانینە یا درستە یان نە؟
- ئەگەر درست بیت، بها وگرنگی بۆ هەیە یان یا گرنگ نینە؟
- ئەم دێ چاوا شیێن پێڤەرەکێ دانین بشێن پێ ڤێ پێزانینێ پیڤین؟
پشتی کو مە پشت راست کر کو پێزانین یا درستە و گرنگییا خۆ هەیە، پێدڤییە پیڤەران بۆ بدانین دا بزانین بهایێ پێزانینێ چەندە و چەند یا گرنگە؟
پێنگاڤا ئێکێ: بها و ڕامانێن درست یێن ڤان ژمارا بزانە:
هەر دەمێ پێزانینەک ژمارە تێدە هەبن، پێدڤییە لێ بگەرن دا کو بزانین کا بهایێ وێ چەندە و ڕامانا وێ چییە؟
ل ناڤ ڤێ بانگەشێ دا 5 ژ دوماهیک 7 سەرۆک دەست چەپ بوون، کو دبیتە 71%، و ئەڤ رێژە یا بلندە!
پیچەک لێگەریانا خۆ بەرفرەهـ تر لێ بکە، و سەحکە سەرۆکێن ئەمریکا یێن بەری ڤان 7 کەسا، دێ بینی کو ژ 37 کەسێن بەری ڤانا، تنێ سێ کەس دەست چەپ بووینە، ئانکو ب رێژا 8%.
هێشتا ڤەکولینا خۆ بەرفرەهـ تر بکە، و سەحکە رێژەیا کەسێن دەست چەپ ل ناڤ ئەمریکا هەمیێ چەندە؟ تە دیت کو رێژەیا کەسێن دەست چەپ ل ئەمریکا دبیتە 10%.
ئانکو راستە کو رێژەیا 5 ژ 7 سەرۆکێن دوماهیکێ دبیتە رێژەکا مەزن، لێ ئەگەر مە سەحکرە ژمارەکا مەزن یێ سەرۆکێن ئەمریکا، و مە ب رێژا دەست چەپا ل ئەمریکا هەمیێ بەراورد کر (10% : 8%) دبیت هند جیاوازیەکا مەزن نەبیت.
پێنگاڤا دووێ: هندەک ئەگەران بۆ ڤێ دیاردەی دەستنیشان بکە:
دبیت ئەگەرێ هەبوونا رێژەکا مەزن یێن سەرۆکێن ئەمریکا کو دەست چەپ بن ژبەر ئێک ژ ڤان خالا بیت:
- هزرا سەرکردەیی ل نک کەسێ دەست چەپ ژبەر هندەک جیاوازیێن مەژیێ وان باشترە!
- کەسێ دەست چەپ کەسایەتییەکا خۆ سەپاندنێ و خۆ دیارکرنێ هەیە!
- کەسێن دەست چەپ پتر ل کارێن پارێزەریێ، وئەندازیاریێ وئاکتەریێ کار دکەن، کو ئەڤ کارە پتر دەرفەت هەیە ببنە کەسایەتیێن گشتی!
- کەسێ دەست چەپ شیانێن گوتار گوتنێ و هونەرێ ئاخفتنێ ل بەر خەلکی و پێشکێش کرنێ پتر هەیە!
- فشارێن دهێتە دانان ل سەر کەسێن دەست چەپ ل دەمێ زارۆکینیێ دا کو دەستێ خۆ یێ راستێ بکاربینن بوویە ئەگەر کەسایەتییا وانا یا رژد بیت ل سەر بجهئینان ئارمانجێن خۆ!
پێنگاڤا سیێ: هەلبژارتنا باشترین ئەگەر بۆ دیاردێ:
ب رێکا دیتنا داتایێن وان کەسێن دەست چەپ یێت بووینە سەرۆکێن ئەمریکا ئەم دشێن هندەک ئەگەرا راکەین و هندەکا درست بدانین.
ئۆباما چ فشار ل ناڤ خێزانێ و قوتابخانێ دا نەبوویە کو داخازێ لێ بکەن دەستێ خۆ یێ راستێ بکاربینیت، ژبەر هندێ ژی دێ ئەگەرێ خالا 5 راکەین.
سەرۆک ریگان ئاکتەر بوویە، سێ ژی ژ وان حەفتا پارێزەرن، و دبنە رێژا 42%، کو یا بلندە، ژبەر هندێ ژی ئەگەرێ خالا سیێ دێ هێلین و پتر شیکاریێ بۆ کەین…
و هوسا دگەل هەمی ئەگەرێت دی، دێ سەحکەیێ ژ نموونەیێن تە هەین کا دبیت ببنە ئەگەرەکێ سەرەکی بۆ ڤێ دیاردەی یان نە؟ هەتا دگەهیە ئەگەرێ ژ هەمییا کاریگەر تر.
ئەڤە تنێ کورتییەک بوویە ل سەر رێکا هەلسەنگاندنا هەر بانگەشەکێ یان ژی ئاخفتنەکێ یان ژی پێزانینەکێ کو ب تە بهێتە گوتن، هەمی پێزانین وەک ئێک نینن و بێ گومان ئەڤ نموونە دبیت رێکا ب تنێ نەبیت بۆ ڤێ پرۆسێسێ، لێ ئەڤە وەک خاندنەکا سەرڤە و دەسپێک بۆ بابەتی کو دشیێ ل سەر پتر لێگەریانێ بکەی و بخینی. هیڤیە جهێ مفایێ بیت و سوپاس بۆ خاندنێ.
نڤیسەر: أحمد مصطفى
ژێدەر: برنامج البناء الثقافي، مؤسسة رؤية.