سیگموند فروید ب بابێ شیکارییا دەروونی (psychoanalysis) دهێتە دانان، شیکارییا دەروونی ژی رێکەکە بۆ چارەسەرییا دەروونی هەر وەسا بیردۆزەکە کو رەفتاری شلۆڤە دکەت. فرویدی باوەری هەبوویە کو دەمێ زاروکینیا مە گەلەک کاریگەری ل سەر ژیانا مە هەیە ل دەمێ ئەم مەزن دبین، و کەسایەتییا مە دروست دکەت.
سیگموند فروید ل سالا 1856 زاینی ل کومارێ چیک هاتییە سەر دونیایێ، کو ل وی دەمی بەشەک بوویە ژ ئیمپراتورییا نەمساوی. ل دەسپێکێ دڤییا یاسایێ بخینیت لێ پشتی هنگێ ل زانکۆیا ڤیینا زانستێ پزیشکی خاندییە و ب نوژدار ل سالا 1973 دەرچوویە. حەزێن وی ل ناڤ زانستێ پزیشکی ب زانینا دەمارا دچوو، و هەر ب وێ زانستێ تایبەتمەندی وەرگرتییە.
ل دەمێ کارێ وی دگەل نەساخا و برێڤەبرنا وان گەلەک هزر ل سەر عەقلێ مرۆڤی چێکرینە و ئەڤە بوویە ئەگەر رێکا شیکارییا دەروونی بدانیت. هەر وەسا ل سالا 1939 ل لەندەن چوویە بەر دلۆڤانییا خۆدێ. بەلێ پا هزر و زانینا وی دانای، هەتا نوکە کاریگەری ل سەر بوارێ دەروونناسیێ و گەلەک زانستێن دی هەیە.
بیردۆز و تیورێن سیگموند فروید:
1- بیردۆزا شیکارییا دەروونی
کو رێکەکا چارەسەرکرنا نەساخێن دروونی یە، ب رێکا چوونا ناڤ هزرێن نەدیار و نەهشیار یێن نەساخی. هەر وەسا بیردۆزەکە بۆ شیکارکرنا رەفتارێ مرۆڤان دهێتە دانان.
2- عەقلێ نەهشیار
وەک کا چاوا عەردی جیوگرافی هەیە هوسا مەژی و عەقلێ مرۆڤی ژی بۆ چەند عەردەکێت جیوگرافی دابەش کرییە و ئەرک و رولێ هەر ئێک ژ وانا دیار کرییە. کو عەقلێ مرۆڤی بۆ سێ بەشا دابەش کرییە: عەقلێ هشیار، عەقلێ بەری یێ هشیار، عەقلێ نەهشیار. کو عەقلێ هشیار ئەوە یێ ئەم نوکە هزرا خۆ تێدا دکەین، ئانکو ئەو تشتێن نۆکە ل سەر بیرا مە هەر دەمێ ئەم هشیار، عەقلێ بەری یێ هشیار ئەو تشتن یێن نوکە ل بیرا مە نینن، لێ ئەم دشێن ب ئیرادا خۆ بیننە بیرا خۆ، ئانکو بیرهاتنن. عەقلێ نەهشیار ژی، کو ژ هەر دوویێت دی گەلەک مەزن ترە، یێ تژییە ب حەز و ئارەزوو و هزر و بیرێن ڤەشارتی یێن کو مە ژبیر کرینە و ناهێنە بیرا مە ب ئێک جاری.
3- کەسایەتی
فروید کەسایەتییا مرۆڤی ژی بۆ سێ بەشان دابەش کرییە، کو هێزێن سەرەکی نە یێن دبنە ئەگەرێ ئاڤاکرنا رەفتار و کەسایەتییا هەر تاکەکێ. ئەو ژی ئید (id) کو حەزێن هەر مرۆڤەکێ بۆ مانا وی دویر ژ هەر یاسایەکێ بخۆڤە دگریت. و ئیگۆ (ego) کو ئەو بەشە یێ کار دکەت بۆ تێرکرنا حەزێن تاکی لێ ل بن یاسایێن جڤاکی و تشتێ بەرئاقل بهێتە کرن ل ناڤ جڤاکی. و یێ سیێ ژی سوپەرئیگو (superego) کو لایەنێ رەوشتێ و دیارکرنا تشتێ خەلەت و خراب ژ تشتێ دروست و باش دیار دکەت یان ژی دشێن بێژن وژدانە یان ضمیرە. ئەڤ هەر سێ هێزە دگەل ئێک و دوو شەری دکەن و پێکڤە کاردکەن بۆ چێکرنا کەسایەتیێ.
4- شیکارکرنا خەونان
فروید باوەری هەبوویە کو خەون تاکە رێکە بۆ گەهشتنا عەقلێ نەهشیار، هندەک رێک داناینە بۆ شرۆڤەکرنا ڤان خەونان. کو خەون ب حەز و ئارەزوویێت مرۆڤان یێت نەدیار ددانان.
5- میکانیزمێت بەرگیریێ
هندەک میکانیزمێت مەژیێ مرۆڤی دیار کرییە کو مرۆڤی دپارێزن ژ شەرێ ل ناڤ بەرا ئید و سوپەرئیگو چیدبیت و دبنە ئەگەر کو مە ئارام بکەن و حەزێن تاکی ل بن پرەنسیپا واقعیەتێ دا بهێنە تێرکرن.
دبیت تیور و پێزانینێن فرویدی گەلەک جەخت ل عەقلێ نەهشیار کرییە، کو نۆکە ب رێکا زانستێ د شیان دا نینە بهێتە پیڤان یان دیار کرن. دبیت گەلەک ژ تیورێن وی د نوکە دا گرنگییەکا مەزن نەبیت، لێ کاریگەرییەکا مەزن ل سەر بوارێ دەروونناسیێ هەبوویە. و پشتی وی ژی گەلەک کەسێن دی تر هاتن و ل سەر هزروبیرێن وی زانست ئاڤاکرییە و پێشئێخستییە. و هوسایە رێکا هەر زانستەکێ.
نڤیسەر: أحمد مصطفى
ژێدەر: (1)