ل ڤێ کورتە گوتارێ بەحسی سێ ژ ئامراز و رێکێن کو ئەم وەک بوونەوەرێن هزرکەر بکاردئینین بۆ رێکخستنا پێزانینا ل ناڤ مەژیێ خۆ دا، و گوهارتنا ڤان پێزانینا بۆ زانستەکێ کرداری. ئەو ژی ئەڤەنە:
مودێل، بیردۆز، تێگەهـ
دێ ئێک ئێکە ل سەر چین و زانین هەر ئێک چ تشتە.
1- مۆدێل
مودێل ئامرازەکێ ساناهی کرنێ یە کو کەتوارێ ئالۆز بۆ تێگەهشتنێ ئاسان دکەت. ب مۆدێلا ناهێتە گوتن کا یا درستە یان یا خەلەتە، بەلکو دهێتە دابەش کرن بۆ مودێلین ب مفا و مودێلێن بێ مفا. ئەڤ مودێلە دەستکاری تێدا دهێتە کرن و دهێنە پێشئێخستن هەمی گاڤا.
مەژیێ مرۆڤی بەرەف ساناهی کرنا تشتا و چێکرنا مودێلا بۆ چاوانییا کارکرنا هەر دیاردەکێ دچیت. دا کۆ وەک وێنەکا ئاسان کری بۆ چێکەت. بۆ نموونە مودێلەک بۆ زڤروکا ئاڤێ ژ ناڤ دەریا وزەریایا بۆ ئاسمانی و جارەکا دی بۆ ئەردی ب وێنە و تیر و رسما دهێتە ساناهی کرن د ناڤ وێنەکێ دا کو دبیتە مودێل بۆ تێگەهشتنا ڤێ دیاردێ ل ناڤ مەژیێ مرۆڤی دا.
2- بیردۆز
بیردۆز ژی ئێکە ژ ئامرازێن هزرکرنێ، کو کومەکا هزرانە ژ دەستنیشان کرن و تێگەشتنا چەند دیاردەکا و هەولا گرێدانا ڤان دیاردا ب ئێک و دوو ڤە بۆ روونکرنا وان پێک دهێت.
مەژیێ مرۆڤی هەر دەمێ دیاردەکێ دبینیت ب رێکا هزرا خۆ هەولا چێرکنا بیردۆزەکا بەرئاقل کو ڤێ دیاردێ روون بکەت دکەت.
نموونە: روونکرنا دروستبوونا هەبوونێ:
پێنگاڤا ئێکێ: دەستنیشان کرنا دیاردەیان:
زانایان دیت کو ل ڤی گەردوونی گەلەک گەلەستێر یێت هەین، و کونێت رەش هەنە کو هەمی تشتێن دەوروبەر ددادعیریت. هەر وەسا گەلەستێر و هەمی ئەو هەسارە دگەل دەمی دویردبن. و گەلەک دیاردەیێن دی.
پێنگاڤا دووێ: گرێدانا ڤان دیاردەیان ب بیردۆزەکێ:
زانایان ئەو دیاردە هەمی ب دەسپێکا گەردوونی و هەبوونێ ب پەقینا مەزن گرێدا. کو ئەڤ بیردۆزە دبێژت گەردوون ژ ئێک خالا بچیک و گەلەک گەرم دەسپێکرییە. و هەر ل وی دەمی هەتا نوکە گەردوون بەرەف مەزن بوونێ و سار بوونێ دچیت.
ململانێ ناڤبەرا بیردۆزا:
هندەک زانایێن دی دیتن کو گەردوون دبیت یێ بەرەف بچیک بوونێ دچیت و هوسا بیردۆزەک دی هاتە چێکرن ب ناڤێ بچیکبوونا مەزن.
ئانکو زانا دیاردەیان دبینن، بیردۆزەکێ بۆ چێدکەن کو روون بکەت، پاش ئەو بیردۆزێن دی دهێنە چێکرن کو باشتر بن، و ئەڤ بیردۆزە ناڤ خۆدا شەری دکەن هەتا کو یا ژ هەمییا بهێز تت کو بشێن دیاردەیان روون و ساناهی بکەت بەربەلاڤ دبیت ناڤ هزرێن زانایان و خەلکی دا.
3- تێگەهـ
تێگەهـ ژی ئامرازەکێ دی یێ هزرکرنێ یە، کو ئەو ژی دیتنەکا هزری و مەژیی یە بۆ کومەکا تشتان کو هەڤپشکن د هندەک تایبەتمەندییا دا. تێگەهـ دبیت بۆ تشتەکێ بەرجستە و مادی بیت، یان ژی بۆ تشتەکێ هزری و بێ جەستە بیت،
مەژیێ مرۆڤان هوسا هاتییە چێکرن کو تێگەهان بۆ هەر تشتەکێ دەوربەرێ خۆ دروست بکەت. بۆ نموونە: تێگەهێ دارێ، هزرارەها جورێن دارا هەنە، لێ مەژیێ مرۆڤێ دشێت ئەڤ هەمی جورە ب ئێک تێگەهێ ڤە گرێدەت ئەو ژی وەک «دار»
ئانکو تێگەهـ هەمی حالەتێت دشیان دا کو بکەڤنە بن پێناسا تێگەهێ ب خۆڤە دگریت. بەلێ پا نموونە ل سەر تێگەهێ هەمی گاڤا وەک ئێک نینن و دبیت گەلەک جور بۆ هەبن.
ل دوماهیکێ ژی، زانینا گەلەک مۆدێلێن هزری، تێگەهـ و بیردۆز دشێن شیانا بدەتە مەژیێ مرۆڤان هزرا خۆ ب رێکا ڤان تشتان بکەت و پاشی زانا ب رێکا ڤان هەمی تشتا هندەک تێگەهـ بیردۆز و مودێلێن نوی چێدکەن. هوسا ژی دگەل دەمی مەعریفەت و زانست بەرەف مەزن بوونێ و بەرفرەهـ بوونێ دچیت.
نڤیسەر: أحمد مصطفى
ژێدەر: برنامج البناء الثقافي، مؤسسة رؤية.