کەسایەتی دهێتە هژمارتن ئێک ژ بزەحمەتترین زاراڤان بو شروڤەکرن و تێگەهشتنێ، بەلێ ئەم دشێین ب شێوەیەکێ کورت و نێزیکی شروڤەبکەین کو ئەو جهەکێ تایبەتە ب مروڤیڤە، و هەمی جورێن رەفتارێن مروڤی یێن تاکانە بو خو گونجاندن دگەل ژینگەهێ و پێشبینیا بەرسڤدانا مروڤی بخوڤەدگریت، کەسایەتیا مروڤی دروست دبیت ل ژێر کارتێکرنا گەلەک هوکاران وەکی هوکارێ بوماوەیی، و گەشەکرنێ، و شێوازێ مەزنبونێ ل دەمێ تەمەنێ ئەوی یێ بچیک، زێدەباری ئەوان پالدەرێن جڤاکی یێن بدەستڤەهاتی ب رێکا شەهرەزایێ و رێکێن فێربونێ، ئەڤان هەمی هوکاران کارتێکرنەکا مەزن یا هەی ل سەر پێکهاتن و رێکخستنا کەسایەتیا تاکەکەسی، ل دویڤدا بەرسڤدانێن مروڤی دهێن بەرامبەری ئەوان بویەرێن دکەڤنە بەر سینگێ مروڤی چ بگونجن دگەل سروشتێ پێکهاتنا ئەوی یا کەسایەتی یان نە گونجن.
و فرویدی کەسایەتی دابەشکریە بو سێ ئاستان:
(هەست و نەست(نە هەست) و بەری هەستکرنێ)
- هەست: هەمی ئەو هەست و سوز و تاقیکرنن کو مروڤی یێ پێ ئاگەهە د هەمی دەماندا.
- نەست:وەکی سەنتەرەکی یە بو شیکارکرنا دەروونێ مە و جهەكێ بهێزە کو ئەم نەشێین ببینین و کونترول بکەین.
- بەری هەستکرنێ:دکەڤیتە دناڤبەرا هەستی و نەستی دا، و وەکی کوگەهەکێ یە بو بیرئینان و تێگەهشتن و هزرکرنێ .
ئەڤێن ل خوارێ چەندین جورێن کەسایەتیێ نە ب شێوەیەکێ گشتی:
1-کەسایەتیا گوشەگیر Introverted personality:
ئەو کەسەکێ بتنێ یە ئەو ب حەزا خو خو دهێلیتە بتنێ و دویر ژ مروڤان ئەوی ب تەمامی شیان نینن خوبگونجینیت دگەل ئەو ژینگەها ل دەوروبەرێن ئەوی هەروەسا دروستکرنا پەیوەندیا دگەل کەسێن دی ژبەرکو ئەو د جیهانا خو یا تایبەت دا دژیت و گرنگیدانا ئەوی هەمی یا گرێدای خویەتیا ئەوی بخوویە و کەسێن دی بو وی د گرنگ نینن.
2-کەسایەتیا نەچاری Compulsive personality:
ئەڤی کەسی شیانێن ڤەگوهاستنا هەست و سوزێن خو بو کەسێن دی نینن یان دەربرینێ ژ ئەوان بکەت و دیاردکەت کەسەکێ رەقە و بهێزە و لسەر خویە ئەڤەژی رامانا ئەوێ چەندێ نینە کو ئەو کەسەکێ بێ هەستە بەلکو ئەوی بتنێ شیانێن دەربرینێ ژ هەستێن خو نینە بەرامبەری کەسێن دی و ئەگەر ئەڤ کەسە دەربرینێ ژ هەستێن خو بکەت دێ ب شێوەیەکێ دەستنیشانکری و گەلەک پاراستی لسەر ئاخڤیت.
3-کەسایەتیا سایکوباتی(دژی جڤاکی):
زانایێن دەرونی دبێژن ئەڤ کەسە خرابیە لسەر ئەردی ئەو پشتەڤانێ زورداریێ یە و دژایەتیێ بکاردئینیت بەرامبەر خەلکی ئانکو ئەو کەسەکێ دوژمنکارە و بەرەڤ شەرکرنێ ڤە دچیت دگەل هەمی کەسێن دی و خوشیێ ژ ئێشاندنا کەسێن دی دبینیت.
4-کەسایەتیا هیستیری:
ئەڤە کەسەکە گەلەک دهێتە گوهورین و پویتە ب کەسێن دی نادەت و کەسەکێ ئەنانیە هەتا دوماهیک رادە و بلەز تورە دبیت و هەلچون بو دروست دبن ژ کێمترین ئەگەر و دبیت ئەڤ کەسە توشی نەخوشیێن ئەندامەیی ببیت مینا ژدەست دانا بیردانکێ یا دەمەکی یان ژدەست دانا دەمەکی بو ئێک ژ هەستان وەک گوهلێبون یان دیتنێ یان شەلەلا دەمەکی بەلێ ئەڤ نیشانە بلەز دچن و نامینن.
5-کەسایەتیا بارانوید(گوماناوی):
ئەو کەسەکە گومانێ ژ هەمی کەسان هەلدگریت و هزرا گەهاندنا خرابیێ ژ ئەوان دکەت و ئەوی هەستێ تەپەسەریا بەردەوام یێ هەی لەورا ئەو بدژی هەمی کەسایە و نەڤیانێ و نەئارامیێ بەرامبەری ئەوان رادکەت.
6-کەسایەتیا نەرجسی:
ئەو کەسەکێ خوپەرێسە و خومەزنکەرە و گەلەک یێ بالکێشە ب خو و کەسێ نابینیت ژبلی خو و ئەو حەز ژ خو دکەت ب دویناتی و کەسێن دی بو بەرژەوندیێن خو یێن تایبەت بکاردئینیت و دبیت ئەو کەسەک بیت ژ سەرڤە یێ جوان بیت بەلێ ناڤخویا ئەوی یا ڤالایە.
7-کەسایەتیا شیزوفرینیا schizoid personality:
ئەو کەسەکە هندەک کار و رەفتارێن سەیر و نە سروشتی دکەت و ئەو نێزیکی نەخوشیا شیزوفرینیایێ یە بەلێ ئەو نە هندا توندە و ئەو نەیێ نەخوشە بەلکو کەسەکێ سەیرە ژبەرکو ئەوی ئیمانەکا سەربەخو یا هەی ب تشتێن ئاشوپی و هەردەم هەست دکەت کو هندەک چاڤدێریا ئەوی دکەن و ئەو کەسەکێ ڤەقەتیایە ژ ژیانێ.
8-کەسایەتیا پشتبەستنێ:
ئەو کەسایەتیەکا بێ شیانە و نەشێت چ بریاران بدەت لەورا بەردەوام کەسێن دێ پێش ویڤە بریارا ددەن و نەشێت بەرپرسیارەتیا ئەوان کاران بکەت ئەوێن ددەسێ ویدا و پشتبەستنێ دکەتە سەر کەسێن دی بو هەمی کاران.
9-کەسەیەتیا خەموکی:
ئەو کەسەکە پرانیا دەمێ خو دبورینیت ب دامایی ڤە بەلێ ئەڤ دامایبونە نە رێگرە ژبو ئەنجامدانا کارێن ئەوی ، دامایبوون سالوخەتەکە لدەڤ ئەوی و زێدەباری لومەکرنا زەمیری ب شێوەیەکێ بەردەوام و دیتنەکا رەش هەیە بو تشتان ئەڤە ژی دبیت ژ ئەگەرێ بویەرەکێ بیت دژیانا ئەوی دا رویدایی.
10-کەسایەتیا ئەرێنی:
ئەڤەژی کەسەکە یێ دیارە ب کاودانێن خو یێن ئەرێنی و کەسەکێ بیرتیژ و ب زەوقە و داواکارەکێ شەهرەزایە و بریارێن خو ب هزرکرنەکا هویربین ددەت و گوهداریا کەسێن دی ب باشی دکەت و ئەگەر ئەو ب دژی ئێکی براوەستیت ئەو گەلەک ب شێوەیەکێ رێکخستی و ئارام و رازیکەر بەرامبەری ئەوی دراوەستیت.
11-کەسایەتیا سوفسطائی:
ئەڤ کەسە گەلەک حەش گەنگەشێ و ئاخفتنێ دکەت و د ئاخڤیت بەس دا ب ئاخڤیت نەکو دا بگەهیتە چ ئەنجامان ژ ئەوێ گەنگەشێ و پرانیا جاران ئەڤ کەسە یێ بتنێ یە ژبەر ئاریشەیێن جڤاکی و هەروەسا ژبەر بێزاربونا دەروونی.
12-کەسایەتیا ئەڤویدانت Avoidant personality:
ئەو کەسەکە خو دویردکەت ژ پەیوەندیێن جڤاکی و ژێ درەڤیت و خو دویر ژ تێکهەلبونێ دگەل ئەوان ژبەرکو ئەوی هەستەکێ بەرزێ هەی بەرامبەری رەخنێ ژبەر ئەڤێ چەندێ ئەو دترسیت ژ نە بخێرهاتن و رازیبونا خەلکی ژ ئەوی سەرەرای ئەوێ چەندێ کو ئەوی دڤێت دگەل ئەوان تێکهەلبیت بەلێ ئەو ژ رەتکرنێ دترسیت و ئەو بەروڤاژی کەسێ گوشەگیرە ژبەرکو گوشەگیر ب حەزا خو خو دویر دکەت ژ خەلکی و بخو ئارامیەکێ د ئەڤێ چەندێ دا دبینیت بەلێ ئەڤی جوری پێدڤیاتیەکا زور یا هەی ب حەژێکرن و رازیبونا کەسێن دی.
گومان تێدا نینە کو جورێن کەسایەتیا گەلەکن لێ من ب شێوەیەکێ کورت بەحس کر..
و ل دوماهیێ ژی ئەگەر تێبینیکرنەک یان بەرێخودانەک بو کەسایەتیا مروڤی بهێتە کرن ژلایێ ئاخفتن و رەفتار و کریار و هەلچون و رێکا هزرکرنا وان دێ بومە دیار بیت کو هەر کەسەک ژ کەسەکێ دی جیاوازە، و یا گرنگە ئەم بزانین کو کەسایەتیا مروڤی ژ چ بوشاییان نەهاتیە و کەسایەتیا مروڤی ب شێوەیەکێ ئێکسەر گەشەناکەت بەلکو هندەک دیاردە هەنە کاریگەریێ ل تاکی دکەن و کەسایەتیا وی، هەر ژبەر هندێ کارکرن بو ئاڤاکرنا کەسایەتیێ کارەکێ درێژخایەنە دەستپێدکەت هەر ژدەمێ هاتنا تاکی بو ژیانێ.
نڤیسەر:دنیا لقمان
ژێدەر:
- كارل ألبرت، أنماط الشخصية(أسرار و خفايا)
- د.محمد السيد عبدالرحمن، نظريات الشخصية