مروڤ هەست ب چەندین هەستێن جوراو جور دکەت ئێک ژوان هەستان هەستێ ترسێ یە کو لدەڤ مروڤی پەیدا دبیت هەر ژ تەمەنێ زاروکینیێ، و ترس ئێک ژ وان هەستایە ئەگەر ژ ئاستێ پێدڤی دەرباز بو و گەهشتە رادەیەکێ نە سنوردار دێ کاریگەریەکا نەرێنی لسەر مروڤی کەت چ ژ لایەنێ دەروونی بیت یان لەشی، مروڤی توشی دوودلیێ دکەت و هزرێن گوماناوی لدەڤ مروڤی پەیدا دکەت، هەستێ ترسێ ل هەمی قوناغێن تەمەنێ مروڤی وەک ئێک نینە ل تەمەنێ زاروکینیێ کاریگەریەکا گەلەک خراب لسە زاروکی دکەت هەتا گەشەکرنا وی نە نورمال دبیت...لەورا ئەس رابوم ب نڤیسینا ئەڤی بابەتی داکو بشێین هوشیارتر و باشتر سەرەدەریێ دگەل زاروکان بکەین.
ترس چیە؟
ترس هێمایەکە ئارمانجا وێ خو پاراستنە، ب کومکرنا شیانێن فسیولوژی یێن مروڤی، ترس بارودوخەک و دیاردەیەکا سروشتیە ئاماژە ب چ نەخوشیێن دەروونی یان لادانێن کەسایەتیێ ناکەت، ب مەرجەکی کو هوکارێ وێ ترسا لدەڤ کەسی هەی هوکارەکێ مەنتیقی بیت و رێژەیا وێ ترسێ هندی قەبارێ وی تشتی بیت ئەوا بویە ئەگەرێ دروستبونا ترسێ لدەڤ کەسی، ترس د بنیاتێ خودا تشتەکێ خراب نینە کو دڤێت ب ئێکجاری نەهێلین لدەڤ زاروکی بو نموونە دڤێت بو زاوکی بهێتە دیارکرن خو ژ وان تشتا ب پارێزیت یێن زیانێ دگەهیننە مروڤی وەکی هندەک جورێن گیانەوەرا و ترومێلان و کارەبێ و جهێن بلند…هتد، ئانکو ئەڤە ژێدەرێ مەترسیێ نە و دڤێت خو ژێ دویر بکەی.
جورێن ترسێ:
فرویدی ترس لسەر دوو جوران دابەش کر:
- ترسا بابەتی یان یا راستی: ئەڤ ترسە یا گرێدایە ب تشتەکی یان بابەتەکی کو یا دیارە وەک ترس ژ گیانەوەرا و تاریاتیێ…هتد
- ترسا گشتی یان یا نەدیار: ئەڤ ترسە نەیا گرێدایە ب تشتێن دیار ڤە، ئەو کەسێ ئەڤ ترسە ل دەڤ هەی کەسەکێ رەشبین خەمبارە و د هەر دەمەکی و د هەر تشتەکی دا پێشبینیا شەری و بێ شەنسیێ دکەت.
ترسا ل دەف زاروکی ژ کیڤە هاتیە؟
هەتا نوکە زانایێن دەروونی ئێک نەگرتیە لسەر چوانیا ترسێ لدەف زاروکی ، هندەک تیور دبێژن دەمێ زاروک دهێتە سەر دونیایێ هندەک هێزێن لڤوک(غەریزە) ل دەف هەنە و ئەڤ تیورە دبێژن ترس ژ دوو خالێن سەرەکی پەیدا دبیت.
- خالا ئێکێ: دەنگێن بلند
- خالا دووێ: بەرزکرنا پشتەڤانیێ یان ترسا ژ کەفتنێ
بلا لبەر مە بەرزە نەبیت کو ترس ژ گەلەک تشتێن دی پەیدا دبیت و جورێن ترسێ گەلەکن لدەڤ زاروکی، ئەڤەژی د راوەستیت لسەر لایەنێ مێشکێ وی کا چەند زانین وەرگرتیە ژ جڤاکێ خو و ژینگەها خو دبیت گەلەک جاران دەیک و باب ببنە ئەگەرێ پەیدابونا ترسێ لدەڤ زاروکێ خو هندەک کارێن وان یان گوتنێن وان دێ بنە ئەگە ترس پەیدا ببیت لدەڤ زاروکی.
ئەگەرێن ترسێ ل دەف زاروکی:
ترس ل دەف زاروکی پەیدا دبیت گەلەک جاران ب رێکا وان هەلویست و سەرەدەریا یێن ل دەوروبەرێن خو دبینن، ئەگەر ئەف سەروبەرە بەردەوام بون دێ بنە نەخوشی ،و ترس ئەگەر بو نەخوشی ئەو ژ دەوروبەرێن وی یە، ئەم دشێین هندەک خالێن سەرەکی دیار بکەین یێن دبنە ئەگەرێ ترسێ لدەف زاروکی.
- تەپەسەرکرنا هەلچونێن ترسێ:هندەک دەیک و باب هەنە حەزناکەن هەستێن ترسێ ل دەف زاروکێن وان پەیدا بن، هندەک جارا دێ بینی کو سەرا هەلویستەکێ ترسێ یێ سروشتی دێ زاروکێ خو سزا دەن، ئەڤجا سەروبەرێ سروشتی دهێتە ڤەگوهاستن بو سەروبەرێ نەخوشی و نەساخیا و ترسێ.
- ترسا زاروکی ژ تشتێ دبینیت :وەکی گیانەوەران و شەڤ و تاریاتیێ، دوبارەکرنا ترسێ ل دەف زاروکی دبیتە سەروبەرەکێ نەخوشیێ.
- نەهێلانا زاروکی ب رابونا هندەک لڤین و رەفتاران ب گەف لێکرنێ: وەکی ناهێلیت باخڤیت ب سەربەستی یان نە ترسیێت د مالدا داکو دایک و باب ب ئارامی سەحکەنە تلەڤزیون یان هەر تشتەکێ دی دێ زاروکی دەنە پاش و هەتا مەزن دبیت دێ بیتە کەسەکێ ترسنوک.
- نە گرنگیدانا دەیک و بابان بو زاروکێن وان دەربارەی ڤێ دیاردێ.
- ترساندنا زاروکی ژ تشتێن ئەرێنی: وەکی نوژداران یان دەرزیک دانانێ و دێ بیتە زاروکەکێ ترسنوک بەرامبەر هەمی سەروبەران خو ئەگەر مروڤی ڤیا وی ب تشتەکی تەنا و ئارام بکەت دێ ترسیت.
- دبیت ترسا زاروکی ژ چاڤلێکرنێ بیت بو دەیک و بابان.
- یاری پێکرن ب زاروکی دەربارەی کەسایەتیا وی یان ئاخفتنەکا وی یان ئێک ژ ئەندامێن لەشێ وی دێ هەستێن ترسێ لدەف زاروکی پەیدا کەن.
- تێکچونێن بەردەوام یێن سەقایێ خێزانێ: شەرێن د مالدا و دەنگ بلندی.
- نە دویرئێخستنا زاروکی ژ وی تشتێ ژێ د ترسیت.
- بکارئینانا شێوازێ دوژمنکاریێ و ترسێ دگەل زاروکی ل شوینا حەژێکرن و ڤیانێ.
ئەو رێکێن کو ل دەستپێکا پەروەردا نەیا دروست دا دهینه بکارئینان دگەل زاروکی ژوان:
- وێ هێزێ نادەنە زاروکان کو وان ژی بریارێن خو هەبن.
- ئەو دەلیڤە بو ناهێتە دان كو زاروك پشت گەرمێن خو بن، ئەڤجا دچنە د قوناغا د خو بەرزەبونی دا پشتی هینگێ دچنە دناف سەروبەرێ ترسێ دا و ترس لدەف پەیدا دبیت و دبنه مروڤێن ترسنوك.
- هەروەسان هندەك هوكارێن دى هەنه وەك زنجیرەیەکێ ل دویف ئێک دهێن ل دەف دەيك و بابێن زاروکان کو گەلەک چاڤدانا وی دکەن زێدە ژ سنورێن پەروەردێ ئەڤ چەندە ژی دبیتە ئەگەر کو زاروک ترسنوك بيت.
چارەسەریا ترسێ ل دەڤ زاروکی:
- تێگەهشتن دگەل زاروکی لدور تشتێ ژێ دترسیت ب دانوستاندنێ و لسەر باوەریێ.
- راهێنان ب زاروکی بهێتە کرن لدور هەلویستێن ترسێ.
- پویتە ب زاروکی بدەن دهەر دەلیڤەکێ دا و وی هانبدەن.
- ئەو تشتێن بو زاروکی دهێنە پێشکێشکرن دڤێت ب هوشیاری بهێنە هەلبژارتن وەکی فلمان و ئەو تشتێ زاروک تەماشە دکەت د موبایل و ئایپاتان دا.
- سەرەدەریا ماموستای و تێکەلیا وی دگەل زاروکان بهێتە راستڤەکرن و سەرەدەریەکا جوان بیت.
- ئەگەر دەیک و باب نەشیان ترسا زاروکێ خو چارەسەرکەن و کارتێکرن ل ژیانا وی بهێتە کرن پێدڤیە سەرەدانا کەسێن پسپور بهێتە کرن.
و ل دوماهیێ من دڤێت بێژم، زاروک خو نا نیاسیت زاروک خو د نیاسیت ب رێکا مە ب رێکا سەرەدەریا مە دگەل وی ب رێکا ئاخفتنا مە دگەل وی، ئەگەر تە خو نێزیکی زاروکی کر و تە زاروک هەمبێز کر ئەو دێ هەست ب ئێمناهیێ کەت ئەگەر تە بو زاروکی کرە کەنی ئەو دێ هەست پێکەت یێ هاتیە قەبویل کرن زاروک نەشێت هەست ب حەژێکرنێ بکەت ئەگەر د حەژێکرنێ دا نەژیت و نەبینیت، و هین زانن دەنگێ بلند چەند کارتێکرنەکا خراب یا لسەر زاروکی هەی ئەو دێ هەست پێکەت تشتەکێ ب مەترسی یێ ل دەوروبەرێن وی هەی و هەتا مەزن ژی دبیت دێ ئەڤ هەستە لدەڤ بیت ل ڤێرێ تە ب هندەک ئاخفتنا زاروکێ خو کرە کەسەکێ ترسنوک ئەڤجا ب هوشیاری سەرەدەریێ دگەل زاروکێ خو بكه…
دەروون ساخلەم بمینن
نڤیسەر:دنیا لقمان
ژێدەر:
- 1.آراء علماء النفس في الخوف ومثيراته، محمد سعيد عبدالغني
- 2.أسرار الخوف عند الأطفال، بشيرة حسن ملو العين
- 3.أسس علم النفس، أحمد محمد عبدالخالق
- 4.الخوف عند ألأطفال، هشام محمد