کاریگەرییا بەلاتینگێ تێگەهەکێ سەرنجڕاکێشە د تیۆریا (chaos)ێ دا کو نیشا مە ددەت چاوان کریارێن بچویک دشێن ببنە ئەگەرێ دەرئەنجامێن بەرچاڤ و گەلەک جاران یێن نەپێشبینی کری. ئەڤ تیۆرە ژلایێ (ئێدوارد لورێنز)ی ڤە هاتیە بناڤکرن، وی لڤینا پەرێ بەلاتینگێ بەراورد کر ب شیانا دەستپێکرنا باهۆزەکا بهێز. د زانستێ جڤاکناسیێ دا، ئەڤ بیروکەیە یارمەتییا هندێ ددەت کا چاوان رەفتار و کارلێکێن تاکەکی دشێن دناڤ کومەلگەهێ پارڤە ببن.
هزرا بنەرەتی:
د جیهانەکا مەزن وئاڵۆزدا، هوسا دیاردبیت رەفتارێن مەیێن بچویک گرنگیا خو نینە. بەلێ دراستیدا، ئەو بارودوخێن بچویک دشێن گهورینێن مەزن پەیدا بکەن. بۆ نموونە، نیاسینا کەسەکی ل قەهواخانەیەکێ د روژەکا بێهنڤەدان دا چێدبیت دەرفەتەکا کاری بۆ پەیدا بکەت تە چ جارا پێشبینی نەکری. ئەڤە هزرە رەنگڤەدانا کاریگەرییا بەلاتینگێ یە: کریارێن بچویک دشێن دەرئەنجامێن مەزن و بەرچاڤ هەبن.
پەیوەندییا وێ دگەل جڤاکناسیێ:
جڤاکناسی ڤەکولینا هندێ دکەت کا چاوان کریار و کارلێکێن تاکە کەسەکی قالبێن جڤاکی ییێن مەزن دروست دکەن. بۆ نموونە، ئێک کریارا مێهرەبانیێ یان کارلێکەکا جڤاکی یا بچویک دشێت کاریگەریێ لسەر کارلێکێن جڤاکی تا کو پێکهاتەیین وی جڤاکی ژی بگهوریت.
تێگەهێن سەرەکی بۆ ڤی بابەتی:
١- بیردوزا کەیاسێ(قەرەبالغێ): ئەڤ تیۆرە پێشبرکیا وێ هزرێ دکەت دەمێ دبێژن هەمی تشت د پێشبینی کرینە لسەر بنەمایێن بارودوخێن سەرەتایی.
٢- بۆیەرێن قولنگێن رەش: نێزیکی کاریگەرییا بەلاتینگێ یە، بارودوخێن قولنگێن رەش د دەگمەنن و نە د پێشبینی کرینە بەلێ کاریگەریێن مەزن یێن هەین. بیرامە دئینیت کا چاوان بارودوخێن نە پێشبینی کری دشێن مەسارێ مێژوویێ بگوهورن.
پاشخانێ مێژوویێ:
هەرچەندە ئەڤ هزرە بۆ چەندین چەرخا هەبوویە، بەلێ زاراڤێ (کاریگەرییا بەلاتینگێ) ژلایێ -ئێدوارد لورێنز- ی ڤە هاتییە بناڤکرن. بۆ هندێ بناڤکر دەمێ گورانکاریێن بچویک د بارودوخێن سەرەتایی دا دشێن ب شێوەیەکێ بەرچاڤ دەرئەنجامێن پاشەرووژێ بگوهورن، ئەڤەژی سنوورێ پێشبینی کرنێ د شێوازێن کەش وهەوەی دا نیشان ددەت.
هەمی کریار نەیا گرنگە چەند دبچویک بن، شەپوڵن دناڤا تەڤنا راستیێ دا. جیهانا دەورووبەرێن مە تۆرەکا ئاڵوزە و پێگڤە گرێدایە، هەر کەسەک لژێر کاریگەرییا هەلبژارتنێن بێهژمارە. هزربکە ئەگەر ئەو بریارا تو نوکە بدەی بشێت هەمی تشتەکی بگوهوریت؟ یان ژی ئەگەر بچویکترین لڤینا تە د بوارەکی دا بشێت رێورەوێ ژیانا تە بگوهوریت بۆ ژیانەکێ تو ئێدێ نەشیێ تێبگەهی؟ ئەگەرێن چێبوونا ڤان پێشبینییا د بێ دووماهیکن و دارێشتنا وان د دەستێ تەدایە.
نڤیسەر: چراک موختار