فاکتەرێن کاریگەر ل سەر ب دەست ڤە ئینانا مەکانەتا جڤاکی ناڤبەرا جیهانا سیێ وئێکێ دا

 

ئەرێ مەکانەتا جڤاکی چییە؟ چاوا هندەک تاکە کەس دگەهنە مەکانەتەکا جڤاکی یا بلند وهندەک نە؟ چ فاکتەر هەنە کاریگەرن ل سەر ب دەست ڤە ئینانا مەکانەتا جڤاکی؟ وەکهەڤی وجیاوازیا ڤان فاکتەرا ناڤبەرا جیهانا ئێکێ و سیێ دا چییە؟ کیشک رێک بو جڤاکی باشترە دیف بچیت؟ ریکا جیهانا سیێ یان یا ئێکێ؟ ل ڤێ گوتارێ دێ ب هویری بەرسڤا ڤان پسیارا دەین.

مەکانەتا جڤاکی چییە؟

مەکانەتا جڤاکی تێگەهەکە د زانستێ جڤاکناسیێ دا کو ب (social status) ب ئینگلیزی دهێتە ب ناڤ کرن. پێناسە و رامانا ڤێ تێگەهێ ئەڤەیە: ئەو جهـ و روتبەیا تاکە کەس تژی دکەت دناڤ سیستەمێ هەرەمی یێ جڤاکی و کاریگەری ل سەر چاوانییا دیتن وسەرەدەری کرنا جڤاکی دگەل تاکە کەسی دکەت. ئەڤ مەکانەتە شیانێت تاکە کەسی ل سەر کونترولکرنا دەرفەت وسەرچاوەیێت جڤاکی ورێز و قەدرێ وی تاکە کەسی دناڤ جڤاکی دا دیار دکەت. مەکانەتا جڤاکی دبیت ب رێکا میراتا جڤاکی یان ژی ب رێکا شیان و واستیانا تاکە کەسی ب دەست ڤە بهێت.

فاکتەرێن کاریگەر ل سەر ب دەست ڤە ئینانا مەکانەتا جڤاکی دناڤ جیهانا ئێکێ و دەولەتێن پێشکەفتی:

1. باوەرناما ئەکادیمی: دەمێ تاکە کەس ل قوتابخانەکا ب کوالیتی و زانکویەکا پێشکەفتی دخینیت و باوەرنامەکا بلند ب دەست خوڤە دئینت، بێ گومان مەکانەتا وی یا جڤاکی دێ بلند تر بیت. پەروەردە و خاندن ب ئێک ژ گرنگترین رێکێت لڤینا جڤاکی یێ تاکە کەسا دهێتە هژمارتن، کو لڤینا جڤاکی ب بلندبوون یان ژی نزم بوونا مەکانەتا جڤاکی یا تاکە کەسی ل ناڤ سیستەمێ هەرەمی یا جڤاکی دا.
2. سەرکەفتنا دارایی: موچەیەکا بلند و ب دەست ڤە ئینانا پارەکێ گەلەک و زانگین بوون ژی ئەگەرەکە بو ب دەست ڤە ئینانا مەکانەتا جڤاکی.
3. سەرکەفتنا پیشەیی و پیشەیێن گرنگ: هندەک پیشە، وەک نوژداری، یاسا، ئەندازیاری، رولێت سەرکردەیی، مەکانەتا جڤاکی تێدا بلند ترە.
4. پەیوەندیێن جڤاکی: هەبوونا تە دناڤ گروپ و چینێت بلند و هەبوونا پەیوەندییان پ گروپێت هوسا دبیت بو تە پتر دەرفەتا پەیدا کەت کو تو مەکانەتەکا جڤاکی یا بلند ب دەست خوڤە بینی.
5. سەرچاوەیێن کەلتوری: ب دەست ڤە ئینانا کەلتور و رەوشەنبیرییەکا بلند، وەک پێزانین ل سەر هونەر، وێژە و ئیتیکیتێت جڤاکی، دشێت رولێ تە ناڤ جڤاکی بلند کەت.

لایەنێن باش یێن فاکتەرێن دەولەتێن پێشکەفتی:

1. ژ هەژی بوون و لڤینا جڤاکی: ئەڤ فاکتەرە ل وەلاتێن پێشکەفتی دبنە ئەگەر تاکە کەسێن ژ هەژی بگەهنە جهێت ژهەژی، و د هەمان دەم دا دبنە ئەگەر گەلەک خەلک و تاکە کەس هەبن ژ بنێ هەرەمی بچنە سەری تر ب رێکا لڤینا جڤاکی.
2. هاندانا داهێنانێ: جەختکرن ل شیانێن تاکە کەسی وسەرکەفتنا پیشەیی دبیتە ئەکەر خەلک بەرەف خاندنا بلند بچن و داهێنانێن تکنولوجی وزانستی بکەن.

لایەنێن خراب یێن فاکتەرێن دەولەتێن پێشکەفتی:

1. نەیەکسانی د گەهشتنا جهێن باش یێت خاندنێ: هندەک جارا نەیەکسانی هەیە د گەهشتنێ ب خواندنگەهێت باش ژبەر هندەک رێگرا وەک بارێ ئابووری یێ خراب، ئەڤە دبیتە ئەگەر کو زاروک ژ خێزانێت هوسا زوحمەت تر بیت بو وانا دەرفەتا ب دەست ڤە بینن.
2. فشارێن دەروونی وسترێس: جەختکرنا زێدە ل سەر شیان و کریارێن تاکە کەسی هندەک جارا دبیتە ئەگەر کو ساخلەمییا تاکە کەسی یا دەروونی خراب بیت ژبەر فشارێ و پێشبرکیێ.

فاکتەرێن کاریگەر ل سەر ب دەست ڤە ئینانا مەکانەتا جڤاکی دناڤ جیهانا سیێ و دەولەتێن هێشتا دپێشڤەچوونێ دا:

1. باگراوندێ خێزانی: مەکانەتا جڤاکی ب وێ خێزانا تو لێ ژدایک دبی دهێتە دەستنیشان کرن. ئەگەر تاکە کەس ل خێزانەکا زەنگین و خودان کاریگەرییا سیاسی یان جڤاکی و ئابووری، ب رێکا میراتێ تاکە کەس ڤان تشتا ژ خێزانا خو وەردگریت. ئەڤ دبیتە ئەگەر زاروکێت خێزانێت بێ ڤان هەمی تشتا زەحمەت بیت بو وانا ل هەرەمێ جڤاکی سەرکەڤن.
2. پارە وخودان عەرد: ئەڤە ژی ئەگەرن بو ب دەست ڤە ئینانا مەکانەتا جڤاکی. خودان عەرد ژی ب تایبەتی ل جڤاکەکێ کو پاپشتیێ ب چاندنێ دکەت یێ ب رێز و قەدرە.
3. باوەرناما ئەکادیمی: هەر وەک جیهانا ئێکێ.
4. پەیوەندیێن سیاسی: ئەڤە ژی ئەگەرەکە بو بلند بوونا مەکانەتا جڤاکی، ب تایبەتی چنکی ئەگەر تە کاریگەرییا سیاسی هەبیگ دێ سەرچاوە و دەرفەت و خو پاراستنێ ب دەست خوڤە ئینی.
5. پیشە: هەر وەک جیهانا ئێکێ.
6. کاریگەرییا ئایینی وکەلتوری: کەسایەتێین ئایینی و هێمایێن کەلتوری ژی کاریگەرییەکا مەزن هەیە، و خودان مەکانەتەکا جڤاکی یا بلندن.

لایەنێن باش یێن فاکتەرێن دەولەتێن د پێڤەچوونێ دا:

1. پالپشتی و سەقامگیری: ل وەلاتێن د پێشڤەچوونێ دا، مەکانەتا جڤاکی یا گرێدایە ب باگراوەندێ خێزانی و پەیوەندیێن جڤاکی و کاریگەرییا کەلتوری و ئایینی. ئەڤە دبیتە ئەگەر ب هەست ب سەقامگیریێ و ئاسایشێ، چنکی تاکە کەس پاپشتێی ژ جڤاکی ب کوم وەردگریت.
2. هەڤگرتنا جڤاکی: جەخت کرن ل سەر خێزانێ و پەیوەندیێن جڤاکی جڤاکەکێ هەڤگرتی دروست دکەت کو تێ گەهێ کومێ و هاریکاریێ ژ تێگەهێ تاکە کەسی گرنگترە.

لایەنێن خراب یێن فاکتەرێن دەولەتێن د پێشڤەچوونێ دا:

1. نەبوونا لڤینا جڤاکی: پشت بەستن ب خێزانێ، میرات و پەیوەندیێن جڤاکی و سیاسی و زەنگینییێ دبیتە ئەگەر لڤینا جڤاکی کێم بیت و ئەو کەسێن ژ خێزانێن جهـ نزم د هەرەمێ جڤاکی دا دێ بو وان گەلەک زەحمەت بیت جهێن خو بلند بکەن ل پاشەروژێ.
2. گەندەلی: پشت بەستن ب خێزانێ، پەیوەندیێن سیاسی دبیتە ئەگەر گەلەک جورێن گەندەلیێ چێبن ژ وان گەندەلیا دارایی و دانا دەرفەتان ب مروڤێن نیزیک یێن نە ژ هەژی.

دوماهیکێ، دهێتە گوتن کو هەمی تشتا لایەنێن ئەرێنی و نەرێنی یێت هەین، ئەڤە ژی ئێک ژ وانا. بەلێ پا ب دیتنا من، گرنگی دانا دەولەتێن پێشکەفتی ب شیانێن تاکە کەسی و داهێنانێ د کەتواری دا خو دیار کرییە کو گەلەک باشی بو هەنە، بەلێ پا یێ بێ خرابی ژی نینە، لێ دشێم بێژم کو باشیێن وێ دشێن ببنە ئەگەرێ پێشکەفتنا زانستی، پیشەسازی و تکنلوجی، ئەگەر نە ب وان نەدهاتە گوتن وەلاتێن پێشکەفتی. دبیت هندەک دگەل ڤێ بوچوونێ نەبن، تو دشیێ بوچوونا خو بکەیە کومێنت ل خارێ.

نڤیسەر: أحمد مصطفى

ژێدەر: (1,2)