تا نوکە تە جارەکێ هزرا خو کریە دێ هەستێ تە چبیت ئەگەر تو تام کەیە پەیڤا یان ژی رەنگا ببینی دەمێ گول موزیکەکێ ببی؟ ببینە پێش چاڤێن خو تویێ لەقەکێ لپەیڤا “سیڤ” ددەی و تام دکەیە پلەکا دارچینێ. یان ژیک گوهێ خو دەیە هندەک نوتێن پیانویێ دهەمان دەمدا ژورا تە روون ببیت ژ روناهیێن باکووری (ئاورۆرا)یێ. دێ بێژی تویێ د فلمەکێ زانستیێن خەیالی دا، مانە؟ بەلێ بۆ ئەو کەسێن توشی سینێستیزیایێ بووین، ئەڤە هەمی تەنها هزرێن کیڤی نینن, بەلکو ئەزمونێن وان یێن روژانەنە.
سینێستێزیا د راستیدا چ تشتە؟
سینێستێزیا حالەتەکێ دەگمەنە دەمێ هەستێن مروڤا تێکەل دبن. ئەڤە ژیک دەمێ هەستەک دئازریت، هەستێن دیتر ئەوێن پەیوەندی پێڤە نە، ب شێوەیەکێ تۆتۆماتیکی چاڵاک دبن. بۆ نموونە گوهلێبوونا پەیڤا “سڵاڤ” چێدبیت کەسەک بشێوەیەکێ رەنگێ کەسک ببینیت. دێ بێژی وایرێن عەقلێ وی یێن ئێک و دوو دبرن، تا دبنە ئەگەرێ تاقیکرنا ڤان هەستێن کیڤی.
بەلێ راوستە- ئەڤە دراستیدا چاوا کاردکەت؟
هزرا خو بکە، هەستێن تە وەکی؛ بینین، گوهلێبوون، تامکرن، و دەستلێدان.. هەمی پێکڤە گرێداینە وەکی وایران دمێشکێ تەدا. بۆ باهرا پتریا کەسان ئەڤ وایرە د هێلێن خودا دمینن، و کارێن خویێن تایبەت ئەنجام ددەن. بەلێ بۆ کەسەکێ توشی سینێستێزیایێ، ئەڤ وایرە دشێن ئێک و دوو ببرن، ئەڤە ژیک دبیتە ئەگەر ئەو کەس دوو هەست یان پتر د ئێک دەم دا بجەربینیت.
چ جورێن سینێستێزیایێ هەنە؟
- سینێستێزیا گرافیما رەنگی.
- سینێستێزیا لێکسیکاڵ یا تامێ.
- کرۆمێستێزیا (سینێستێزیا دەنگان).
ژیان دگەل سینێستێزیایێ دیارییە یان نەفرەتە؟
ژیان دگەل سینێستێزیایێ یا چاوایە؟ ئەرێ هێزەکا زڵهێزە یان ژی هەر تەنها بێزارییەکا سادەیە؟؟ بۆ گەلەک کەسێن سینێستێزی ژیان تێکەلەیەکە ژ هەردووکان. هندەک دبێژن تامەکا جیاواز لسەر جیهانا مە زێدە دکەت و رووژانێن مە دەولەمەنتر و زیندی تر لێدکەن. هندەکێن دی ژیک بزەحمەتی ددانن، دبێژن مە گەلەک ئاگەهدارییا لسەر هەستێن خۆ هەی تا وی رادەی نەشێین گەلەک بارودۆخا پرۆسێس بکەین.
بەلێ لڤێرێ پسیار ئەڤەیە: ئەرێ تو دێ شێی زانی ئەگەر تۆ توشێ ڤێ حالەتێ دەگمەن بی؟ پرانییا کەسێن توشی سینێستێزیایێ دبن، نزانن کو ئەڤ حالەتە یێل دەڤ هەی ژبەرکو ئەو هزر دکەن کەسێن دەوروبەر ژیک جیهانێ هوسا دبینن و تاقی دکەن. تەنها دەمێ ئەو بەحسێ روژانێن خو دکەن بۆ کەسێن دیتر لڤێرێ دێ زانن مێشکێ وان بشێوەیەکێ نە ئاسایی کاردکەت.
چ دبیتە ئەگەرێ سینێستێزیایێ؟
نوکە، چێدبیت تو هزر بکەی، چاوا مروڤ د بنیاتدا توشی سینێستێزیایێ دبن؟ زانا تا نوکە د پشتراست نینن دبەرسڤا ڤێ پسیارێدا، بەلێ وانا تمام باوەرییا هەی کو خەلک دگەل ژدایک دبن. چێدبیت بۆماوەیی بیت، ئانکو د خێزانێدا دهێتە ڤەگوهاستن، یان دگەل گەشەکرنا مێشکی و دروستکرنا پەیوەندییان دناڤبەرا هەستان دا گەشە دبیت.
بەلێ یا ژهەمیێ سەرجراکێشتر، سینێستێزیا زێدەتر یا لدەڤ کەسێن داهێنەر هەی، بتایبەتی؛ هونەرمەند، موزیکژەن، و نڤیسەران. ئەرێ ئەڤە رامانا هندێ ددەت سینێستێزیا دشێت داهێنانێ لدەڤ تە زێدە بکەت یان ژیک مێشکێن داهێنەر زێدەتر توشی سینێستێزیایێ دبن؟ ئەڤە وەکی مەسەلا هێک و مریشکێ یە بەلی یا ژهەژییە مروڤ هزرا خو تێدا بکەت.
ئوکێ لڤێرە بوچونا تە چییە؟ تا نوکە تە جارەکێ تام کرییە پەیڤەکێ؟ یان تە رەنگەک دیتیە دەمێ تە گول سترانەکێ ببیت؟ یان چ تشتەک جەربادییە وەکی سینێستێزیایێ بیت؟ ئەگەر بەلێ، تە هێزەکا زڵهێز و سەردای سروشتی یا هەی و تە نە زانییە. سینێستێزیا جیهانەکا بەرفرەهـ و تژی هەست نیشا مە ددەت، ئەزموونێن ئێکانە و سەرنجراکێش دروست دکەت. تو دشێی وەکی دیاریێ ببینی یان ژیک وەکی نەفرەتەکێ دژیانا خودا، بەلێ یا ئاشکەرایە ئەڤ حالەتە ئەفسانەیەکە بۆ شێوازێ بینینا هندەک کەسان و هەستکرنا وان بۆ جیهانا دەورووبەر.
لڤێرە من دڤێت تە دگەل دوو پسیارا بهێلم: ئەگەر تو بشیێ ئێک جورێن سینێستێزیایێ تاقی بکەی دێ کیشک بیت؟ و تو بخۆ یێ ئامادەی هەستێن تە هوسا تێکەل بن بتنێ دا داهێنەرییا تە زێدە ببیت؟
نڤیسەر: چراک موختار